Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
411 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
хиллигини таъкидлайди. Уни инсон учун хавфлилигин, танлов қийинчилигини 
ва давлат учун негатив оқибатлар олиб келишини аниқлайди. 
Биринчилардан антик даврда фалсафий рефлекция позицияси орқали 
эркинлик идеал кўрининишга эга бўлади. Уни назарий концепт сифатида 
таҳлил қилиш орқали кейинги фалсафий ананалар тармоғини берган ҳолда, 
эркинликни ҳукумат томонидан чеклов зарурияти позициясидан туриб, эрк 
чегаралари тўғрисида савол қўйилади. Эркинликни идеал сифатидаги ва давлат 
қонун-қоидалари орқали индивиднинг уйғунликка интилиши сифатидаги
таҳлили жараёнида Афлотун ушбу тушунчани маданият универсалиялари 
кўринишида ўзига хосликларини намоён этади. Эркинлик ҳақидаги тасаввурлар 
имконияти жамоа манфаатлари ҳусусий манфаатлардан устун бўлган ҳолдаги 
назарий идеал конструкция сифатида берилади. Тарихий манзарада шуни 
таъкидлаш мумкинки, Афлотун ғоялари таъсири ўша давр учун анчагина 
мардона фикр саналган, инсоний фаолият ёки инсоний ирода эркинлигини тан 
олиш кабиларни фақатгина фатализм тушунчасидан фойдаланиш ёрдами 
орқали анчайин қабул бўларли даражада қилишга етарли бўлмаган. Буни 
ҳайрон қоларли жойи йўқ, Афлотун маъсулият парадоксини ечишни уддасидан 
чиқолмаган – у бир тарафдан, номаълум протохарактер орқали 
детерминлашмасдан, бошқа томондан, ўзининг танловида тасодиф ёки 
ўзбошимчаликка эргашмасдан ўз шахсий характерини қандай қилиб танлашни 
тушунтира олмади [23, 17]. Эркинликни сиёсий фалсафа контекстидаги 
идеаллар билан боғлар экан, Афлотун ва унинг издошлари ушбу тушунчани 
ахлоқий-этик тарафдан таҳлил қилишган 
Антик даврда эркинлик атамасига бошқача ёндашув Арасту ишларида 
кузатилади. Арасту фалсафасида инсон фаолиятли мавжудот сифатида, ноёб 
сифатга – эркин танловга эга жонзот кўринишида талқин қилинади. Шу ўринда 
танловни амалга ошириш учун нафақат билим, балки иродавий акт, эркинликка 
мукаммаллашган автаркия, яъни эзгу билим ва эзгуликка интилиш кўринишида 

---