Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
345 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
тушунган, диний арбоб, алломалик даражасига етган шахснинг ҳукмдорликка 
интилиб, темурийлар салтанатини қирғин барот қилиб, темурийзодаларни 
деярли қириб ташлаб, узлуксиз даҳшатли урушлар натижасида қон тукиб 
ҳокимиятга эгалик қилган Шайбонийхондек “алломанинг сиёсий ва диний 
фаолиятига мослашиш диёнатли инсон учун албатта оғир эди. 
Чунки, Шайбонийхон қайси вилоят, шаҳар ва ҳудудларни босиб олмасин, 
нафақат қаршилик кўрсатган кучларни, ҳатто диний арбоблар, имом ва 
шайхларни ҳам аямаганлиги, ҳатто, буюк ва улуғ авлиё даражасига етган Хожа 
Ахрори Валининг фарзанди Хожа Яҳъё Ҳазратларини ҳам ўлдиртириб 
юбориши, Хожа Ҳофиз Меросий Ҳазратлари қалбига ёмон таъсир этади. Унинг 
қалбига салбий таъсир этган яна бир сиёсий воқеа, ислом дини бирлиги, 
яхлитлигига, ислом тасаввуфчилик назарий-илмий таълимотига зид бўлган 
ҳолат, ислом дини таркибидаги мазҳаблар ўртасида, асосан, шиа мазҳабида 
бўлган Эрон подшоси Исмоил Сафовийнинг, сунний масҳабига мансуб 
Шайбонийхон билан бўлган икки ўртадаги даҳшатли уруш ҳаракатлари эди.
6
Бу даҳшатли уруш давлатлараро эмас, балки Ислом таркибидаги 
масҳаблараро – шиа ва сунний масҳабидаги мамлакатлараро уруш эди,-деса 
хато бўлмайди. Бу салбий ҳолат Хожа Ҳофиз Меросий Ҳазратлари қалбига 
кучли таъсир этмай қолиши мумкин эмас эди. 
Чунки, ислом дини таркибидаги бу икки мазҳаб хукмдорлари динни 
сиёсатга боғлаб ўз мақсадлари йўлида фойдаланиб, дин талабига зид ҳаракат 
қилганлар. 
Чунки, дин, бу сиёсат эмас, дин бу, эътиқод. Ҳар қайсисининг ўз мазмун 
моҳияти, мақсади, вазифалари бор. Сиёсат ўзгаради, дин ва диний эътиқод 
ўзгармайди. Шу сабабли бу вазият – уруш ҳаракатлари Хожа Ҳофиз Меросий 
Ҳазратларини ташвишига сабаб бўлгани ҳам мана шу диний ва сиёсий 
тушунчалардаги зиддият эди, десак хато бўлмайди. 
Шайбонийхон қисқа, тез вақт давомида сиёсий тарқоқликка, 
парокандаликка, ижтимоий ва иқтисодий вайронагарчиликка юз тутган 
Мовароуннаҳр ва Хуросонни, Фарғона ва Ҳисорни, 1507 йилда Ҳиротни босиб 
6
Қаранг. Ўзбекистон хақлари тарихи (рус тилида) “Фан”, Тошкент, 1993, 13-17 бетлар;
Шакар Ахадов “Аждодлар шажараси”, Самарқанд, 2006, 102-105 бетлар. 

---