|
1. Óz kapitalın qáliplestiriw hám esapqa alıwdıń teoriyalıq tiykarları 1.1 Óz kapitalı túsinigi jáne onı qáliplestiriw tártibi.
Kapital - materiallıq baylıqlar hám pul qarjları, finanslıq investitsiyalar hám shólkemdiń isbilermenlik iskerligi ushın zárúr bolǵan huqıq hám jeńilliklerdi alıw ushın ǵárejetler kompleksi.
Jeke kapital - bul shólkemdiń aktivleri (múlki) jáne onıń minnetlemeleri ma`nisi ortasındaǵı parq retinde belgilenetuǵın múlktiń sap ma`nisi. Óz kapitalı balanstıń úshinshi bóliminde sáwlelendirilgen. Bul múlkshilik tiykarında kárxana ıyesine tiyisli bolǵan, islep shıǵarıw processinde qatnasıw etiwshi hám payda keltiretuǵın aqshalar jıyındısı bolıp tabıladı.
Shólkem múlkin qáliplestiriw dárekleri óz qarjları (óz kapitalı ) hám qarız qarjları (qarız kapitalı ) esaplanadı.
Óz qarjları (óz kapitalı ) dárekleriniń ma`nisi kreditorlar (qarız beretuǵınlar ) den qaramastan, shólkem iskerligi qanshellilik finanslashtirilganligini xarakteristikalaydı.
Óz kapitalınıń baslanǵısh elementi ustav kapitalı bolıp, ol tashkil atırǵan shólkemdiń ustav iskerligin ámelge asırıw ushın iyeleri tárepinen qoyılǵan badallar muǵdarı bolıp tabıladı.
Shólkemdiń iskerligi processinde qáliplesken óz kapitalı tómendegi elementlerdi óz ishine aladı :
ajratilmagan daromad;
zahira kapitali;
Qo'shimcha kapital;
Kapitaldıń sanap ótilgen elementleri shólkem iskerliginiń pútkil dáwiri dawamında shólkemdiń finanslıq -xojalıq iskerliginiń juwmaqlawshı nátiyjesi esabına qáliplestiredi.
Bunnan tısqarı, kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler ushın óz kapitalınıń elementi maqsetli finanslıq támiynlew bolıp tabıladı, bul shólkem tárepinen alınǵan aqshalar bolıp, olardan tek bul aqshalardı ajratgan shaxs tárepinen názerde tutılǵan maqsetlerge muwapıq paydalanıw múmkin.
Ustav kapitalınıń ma`nisi shólkem óz iskerligin baslaǵan aqshalar muǵdarın xarakteristikalaydı.
Ustav kapitalın esapqa alıw 80 «Ustav kapitalı» schyotida ámelge asıriladı. Bul esaptıń qaldıg'i shólkemdiń shólkemlestiriw hújjetlerinde belgilengen ustav kapitalı (fond) kólemine sáykes keliwi kerek.
Buxgalteriya esabında shólkemlestiriw hújjetlerinde názerde tutılǵan muǵdarda ustav kapitalınıń muǵdarı shólkem mámleket diziminen ótkerilgennen keyin ǵana sáwlelendiriledi.
Aktsiyalar (aktsiyalar ) ushın tólew pul, qımbatlı qaǵazlar, basqa zatlar yamasa múlkshilik huqıqlar menen ámelge asırılıwı múmkin. Tólew forması kompaniyanı shólkemlestiriw tuwrısındaǵı shártnamada belgilenedi. Aktsiyalardı (úleslerdi) tólew retinde kiritilgen buyım-mulkni pul menen bahalaw shólkemlestiriwshiler ortasındaǵı shártlesiwge qaray ámelge asıriladı. Usınıń menen birge, aksiyadorlik jámiyetleri islengende múlktiń pul bahası ǵárezsiz bahalaytuǵınlar tárepinen tastıyıqlanishi kerek. Jámiyet shólkemlestiriwshileri tárepinen buyım-mulkni pul menen bahalaw ma`nisi ǵárezsiz bahalaytuǵın tárepinen ótkerilgen bahalaw ma`nisinen joqarı bolıwı múmkin emes.
Juwapkerligi sheklengen jámiettiiń aktsiyaları ushın tólew retinde qoyılǵan buyım-múlktiń pul bahası, eger úlestiń nominal ma`nisi mámleketke hújjetler usınıs etilgen sánede federal nızam menen belgilengen eń kem is haqısınıń eki júz teńdeyinen artıq bolsa, ǵárezsiz bahalaytuǵın tárepinen tastıyıqlanadi. kompaniyanı dizimnen ótkeriw. Jámiyet aǵzasınıń pul bolmaǵan badal esabınan tolıqnǵan úlesiniń nominal ma`nisi ǵárezsiz bahalaytuǵın tárepinen belgilengen bul badalni bahalaw muǵdarınan aspawı kerek.
Shólkemlestiriwshiler tárepinen kiritilgen badallar, olardıń túrlerine qaray, buxgalteriya esabında tómendegi jazıwlar menen sáwlelendiriledi:
Depet 08 " Domlanma aktivlerge investitsiyalar"
Kredit 75-1 " Ustav (ustav) kapitalına badallar boyınsha esap -kitaplar"
- ımaratlar, imaratlar, mashina hám ásbap -úskeneler hám tiykarǵı qurallarǵa tiyisli basqa múlk, sonıń menen birge nomoddiy aktivler ma`nisi boyınsha.
Qabıl etilgen hám paydalanıwǵa tapsırılǵan tiykarǵı qurallar hám nomoddiy aktivler 08 «Tiykarǵı aktivlerge investitsiyalar» schyotidan 01 «Tiykarǵı qurallar» hám 04 «Nomoddiy aktivlar» schyotlariga esaptan shiǵarıladı ;
Depet 58 " Finanslıq investitsiyalar"
Kredit 75-1 " Ustav (ustav) kapitalına badallar boyınsha esap -kitaplar"
- qımbatlı qaǵazlardıń ma`nisi boyınsha ;
Depet 10 " Materiallar",
41 " Tovarlar",
43 " Tayın ónimler"
Kredit 75-1 " Ustav (ustav) kapitalına badallar boyınsha esap -kitaplar"
- kiritilgen tavar -materiallıq rezervlerdiń ózine túser bahası boyınsha ;
Depet 50 " Kassir",
51 " Esap -kitap esapbetlari",
52 " valyuta esaplari"
Kredit 75-1 " Ustav (ustav) kapitalına badallar boyınsha esap -kitaplar"
- qatnasıwshılar tárepinen kiritilgen milliy hám shet el valyuta daǵı aqshalar muǵdarı ushın.
Ustav kapitalı tolıq tolıqngandan keyin, 75-1 " Ustav (rezerv) kapitalına badallar boyınsha esap -kitaplar" subschyotida balans bolmaydı.
Tap sonday tárzde, shet el investitsiyalar qatnasıwındaǵı shólkemlerdi shólkemlestiriwde shet el investorlarning múlkshilik badallarini qosıwdan kelip shıǵıs kurs ayırmashılıqları da sáwlelendiriledi.
80-sanlı " Ustav kapitalı" esapvarag'i boyınsha analitik esapta shólkemdiń shólkemlestiriwshileri, kapitaldı qáliplestiriw basqıshları hám aktsiyalardıń túrleri tuwrısında maǵlıwmatlar kórsetiliwi kerek.
Islengen shólkem iskerligi processinde ustav kapitalı da joqarıǵa, da tómenge qaray ózgeriwi múmkin. Ustav kapitalın ózgertiw shólkemlestiriwshiler yamasa aktsiyadorlarning sheshimine kóre, sonıń menen birge nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda ámelge asırılıwı múmkin. Ustav kapitalı daǵı hár qanday ózgerisler shólkemlestiriwshiler yamasa aksiyadorlarning ulıwma jıynalısında qabıl etiledi hám ustav kapitalı daǵı ózgerisler mámleket diziminen ótkerilgennen keyin ǵana buxgalteriya esabında sáwlelendiriledi.
1. 2 Kapitaldıń esabın tártipke salıw
Rossiyada buxgalteriya esabı hám esabatın tártipke salıwda zárúrli orın buxgalteriya esabı qaǵıydaların islep shıǵıs hám qabıl etetuǵın Mámleket Dumasiga beriledi.
Buxgalteriya esabın jetilistiriw boyınsha jumıslar tórt dárejeli tártipke salıw sistemasın jaratılıwma alıp keldi:
Nızamshılıq
Normativ
Metodikalıq
Isbilermenlik
Do'stlaringiz bilan baham: |
