Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

10.2. Laminar va turbulent rejimli harakatlar 
Tabiatdagi barcha suyuqliklar, shu jumladan, suv ham ikki xil - 
laminar
va 
turbulent
rejimda harakat qiladi.
 
Laminar rejimli harakat quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladi: 
a) suyuqlik zarrachalari va shu zarrachalardan tashkil topgan 
qatlamlarning tezliklari doimiy va bir xil yo‘nalishda bo‘ladi; 
b) suyuqlik oqimi tubiga tomon tezlik nolga yaqinlashib, suyuqlik 
yuzasi tomon esa o‘sib boradi; 
v) 
suyuqlikning 
harakati 
uning 
yopishqoqligiga 
bog‘liq 
bo‘ladi.Demak, suyuqlik zarrachalarining va shu zarrachalardan tashkil 
topgan qatlamlarning bir­biriga nisbatan tartibli va parallel harakati 
laminar rejimli harakat
deyiladi. 
Tabiatda laminar harakatni daryolarning kichik nishablikka ega 
bo‘lgan to‘g‘ri qismlarida kam suvli davrlarda, yer osti suvlari mayda 
donali gruntlar orasidan juda kichik tezlik bilan harakatlanganda kuzatish 
mumkin. 
Suyuqliklarning tartibsiz, girdobli harakati 
turbulent rejimli 
harakatdir.
 
Turbulent rejimli harakatda quyidagilar kuzatiladi:
 
a) oqimning har bir nuqtasida tezlik kattaligi va yo‘nalishi bo‘yicha 
o‘zgaruvchan bo‘ladi; 
b) oqim tezligi uning tubida eng kichik qiymatga ega bo‘lib, undan 
uzoqlashish bilan o‘sadi, oqim yuzasiga yaqinlashgan sayin esa yana 
sekinlasha boradi; 
v) suyuqlik harakati uning yopishqoqligiga bog‘liq bo‘lmaydi. Yer 
yuzidagi barcha oqar suvlar, asosan, turbulent rejimli harakat qiladi. 
Laminar rejimli harakatdagi suyuqlikning tezligi ortishi bilan u 
turbulent rejimli harakatga aylanadi. Bu hodisa 1883 yilda ingliz fizigi 
O.Reynolds tomonidan o‘rganildi va u quyidagi ifodani taklif etdi: 


урт
е
h
R


, 
ifodadagi: 
e
R
­ Reynolds soni, 

­ suyuqlik oqimining o‘rtacha tezligi, 
урт
h
­ 
oqimning o‘rtacha chuqurligi, 

­ suyuqlikning nisbiy (kinematik) 
yopishqoqlik koeffitsiyenti. 
Reynolds sonining yuqoridagi ifoda yordamida hisoblangan qiymati 
uning chegara qiymatidan katta bo‘lsa, turbulent rejimli harakat, aks holda 
laminar rejimli harakat kuzatiladi. Ochiq o‘zanlar - daryolar, kanallarda 
Reynolds sonining quyi chegarasi 300 ga, yuqori chegarasi esa - 1200 ga 
tengligi tajribalarda aniqlangan. 

---

109