Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

 
 

---

79 
VI BOB. Daryolar morfologiyasi va morfometriyasi 
 
Yer yuzasidagi bir daryo ikkinchisidan uzunligi, irmoqlari soni, 
ularning yer sirtida joylashish shakli va boshqa ko‘pgina belgilari bilan 
farq qiladi. Shuningdek, daryolar havzalari ham shakli va o‘lchamlariga 
ko‘ra bir-biriga o‘xshamaydi. Mazkur farqlarni o‘rganilayotgan daryolar 
tizimlari 
va havzalarining morfologiyasi, ya’ni shakli hamda 
morfometriyasi, ya’ni ushbu shaklning o‘lchamlarini o‘zaro solishtirish 
orqali aniqlash mumkin. 
Quyida, dastlab, daryo sistemasining, so‘ng daryo havzasining shakl 
va o‘lcham ko‘rsatkichlari, ularni aniqlash usullari bilan tanishamiz.
 
6.1. Daryo sistemasining shakl va o‘lcham ko‘rsatkichlari 
Daryo sistemasining asosiy shakl va o‘lcham ko‘rsatkichlari 
quyidagilardan iborat: 
- bosh daryo va uning uzunligi; 
- irmoqlar va ularning uzunliklari; 
- daryoning egriligi; 
- daryo tarmoqlarining zichligi; 
- daryo yoki uning ma’lum qismining nishabligi. 
Bosh daryoning uzunligi
(L) uning boshlanishidan quyilish 
joyigacha bo‘lgan masofa bilan aniqlanadi. Bosh daryoning uzunligini 
xaritadan aniqlashda sirkul­o‘lchagich yoki kurvimetrdan foydalanish 
mumkin. Buning uchun sirkul­o‘lchagich yordamida xaritadan tuzatma 
koeffitsiyentni e’tiborga olgan holda aniqlangan uzunlik xarita massh-
tabiga ko‘paytiriladi. Hisoblash aniqligi xarita masshtabiga bog‘liq 
bo‘lgani uchun yirik masshtabli xaritalardan foydalanish tavsiya etiladi. 
Bosh daryoni xaritadan daryo sistemasining gidrografik sxemasiga 
qarab yoki geomorfologik tahlil etish yo‘li bilan aniqlash mumkin. 
Irmoqlarning uzunliklari
)
(
,...
2
,
1
n



ham bosh daryo uzunligi kabi 
aniqlanadi. Lekin bunda dastlab irmoqlarning tartiblarini belgilab olish 
zarur. 
Daryoning egriligi