Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

denudatsiya
 
jarayoni deyiladi. Tog‘ 
qoyalarining qulashi, ko‘chki ketishi, yonbag‘irlarning surilishi kabi ho-
disalar denudatsiyaning ayrim ko‘rinishlaridir. 
Yuqorida aytilgan jarayonlarning hammasi daryo oqiziqlari uchun 
mahsulot tayyorlaydi. Havzaga yoqqan atmosfera yog‘inlari, erigan qor va 
muzlik suvlari ana shu mahsulotlarning bir qismini oqizib, daryoga keltirib 
quyadi. Daryoga keltirib quyilgan mahsulotlarning daryo suvi bilan 
birgalikda olib ketilishi 
tranzit
 
deyiladi. Tabiiy, asosan relyef 
sharoitlarining o‘zgarishi tufayli suvning oqish tezligi kamayishi natijasida 
oqiziqlarning cho‘kib, yotqiziqlar hosil qilishi 
akkumulyatsiya
 
deb ataladi. 
Olimlar tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, 
daryo oqiziqlarining asosiy qismi (80­90%) daryo havzasida bo‘ladigan 
yuvilishlar hisobiga hosil bo‘lar ekan. Shu sababli havzaning quyidagi 
tabiiy geografik va antropogen omillari oqiziqlar hosil bo‘lishida asosiy 
o‘rin tutadi: havzaning iqlim sharoiti, geologik tuzilishi, relyefi, tuproq va 
o‘simlik qoplami, inson xo‘jalik faoliyati. 
Iqlimiy omillar 
- atmosfera yog‘inlari, uning miqdori, qor yoki 
yomg‘ir ko‘rinishida yog‘ishi, davomiyligi, yog‘ish jadalligi kabilar 
daryolardagi loyqa oqiziqlarning hosil bo‘lishida muhim hisoblanadi. 
Ayrim hollarda havo harorati, namligi va shamol tezligining ta’siri ham 
sezilarli bo‘lishi mumkin. 
Relyef 
elementlari
dan 
- 
havzaning 
balandligi, 
nishabligi, 
yonbag‘irlarning ekspozitsiyasi, o‘lchamlari va shakli daryo suvining 
loyqaligiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Havzaning 
tuproq sharoiti
va 
geologik tuzilishi
bilan bog‘liq 
bo‘lgan omillardan asosiylari sifatida tuproq va tog‘ jinslarining mexanik 
tarkibi, tabiiy xususiyatlari, suv shimish qobiliyati kabilarni aytib o‘tish 
mumkin. Sanab o‘tilganlardan tashqari havzada to‘rtlamchi davr jinslari-
ning mavjudligi ham muhim ahamiyatga ega.