Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

1 - kategoriyali faol ta’sir ko‘rsatuvchi GTI.
Ularga to‘g‘onlar, 
ko‘priklar, suv taqsimlagichlar, daryo oqimining bir qismini boshqa 
havzalarga tashlash misol bo
‘
ladi. 
2 - kategoriyali faol ta’sir ko‘rsatuvchi GTI
larga dambalar qurish, 
o‘zanni to‘g‘rilash ishlari misol bo‘ladi. 
Sust (passiv) ta’sir ko‘rsatadigan gidrotexnik inshootlarga to‘g‘onsiz 
suv olish, yog‘och oqizish, oqova suvlarni tozalash inshootlari kiradi. 
Cho‘kish
yuvilish
21.9-rasm
Umuman, yuqoridagi suv inshootlarining barchasi, birinchi 
navbatda, suvning oqish tezligiga ta’sir ko‘rsatadi. Natijada, loyqa 
oqiziqlar o‘zan tubiga cho‘kishi mumkin yoki, aksincha, o‘zan yemirilishi 
mumkin. Ularning oqibatida esa daryo uzunligi bo‘yicha o‘zan 
jarayonlarida keskin o‘zgarish bo‘ladi. Aniqroq qilib aytganda, gidrotexnik 
inshootlardan yuqorida loyqa oqiziqlarning to‘planishi, undan quyida esa, 
aksincha, o‘zanning yuvilish jarayoni kuzatiladi. 
O‘zan jarayonlariga eng faol ta’sirni suv omborlari yoki 
gidroelektrostansiyalarning to‘g‘onlari ko‘rsatadi. Chunki to‘g‘ondan 
yuqorida loyqa oqiziqlar deyarli 100 foiz cho‘kadi. 
Suv omborlarining loyqa oqiziqlar bilan to‘lib borishi. 
Suv 
omborlarini loyihalash bosqichida asosiy masalalardan biri ularning 
ishlash - samarali faoliyat ko‘rsatish muddatini aniqlashdan iborat 
bo‘ladi. Shu tufayli barcha loyihalarda suv ombori hajmining o‘zan 
jarayonlariga bog‘liq holda o‘zgarishi, ya’ni loyqa oqiziqlar bilan 
to‘lib borishi natijasida ularning suv sig‘imining kamayishi hisobga 
olinadi. 

---

204 
Umumiy ko‘rsatmalarda suv ombori hajmining 70-80 foizi loyqa 
oqiziqlar bilan to‘lsa, uning foydalanishga yaroqsiz ekanligi ta’kidlanadi. 
Suv omborlarining loyqa oqiziqlar bilan to‘lib borishini baholashga oid 
hisoblashlar quyidagi maqsadlarda amalga oshiriladi

1.
Loyqa bilan to‘lish hisobiga suv ombori foydali hajmining 
kamayishini baholash;
2.
Suv yuzasi dimlanish egri chizig‘iga bog‘liq holda suv ostida 
qoladigan maydonlarni aniqlash; 
3.
Loyqa bilan to‘lish natijasida kema qatnovi chuqurligining 
o‘zgarishini baholash; 
4.
O‘zanning ko‘ndalang siljishi faollashgan zonalar chegarasini 
aniqlash; 
5.
Loyqa oqiziqlarning o‘zan tubi bo‘yicha to‘g‘on tomon siljish 
jadalligini baholash; 
6.
Suv sathi pasayishiga bog‘liq holda suv omborining loyqa 
oqiziqlardan tozalanish jarayonining samaraliligini baholash va boshqalar. 
Qayd etilgan masalalarni amalda yoritish bo‘yicha uslubiy 
ko‘rsatmalar ushbu qo‘llanmaning yakunida keltirilgan adabiyotlarda keng 
yoritilgan.