Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Daryo havzasining gidrografiyasi.
Daryo havzasidagi ko‘llar, 
botqoqliklar, muzliklar va o‘rmonlar uning oqimiga katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Bu ta’sirni o‘rganish uchun havzaning ko‘llanganlik
)
(
к
К
, botqoqlanganlik 
)
(
в
K
va 
muzlik 
)
(
m
K
hamda o‘rmon
)
(
o
K

bilan 
qoplanganlik 
koeffitsiyentlaridan foydalaniladi. Ushbu koeffitsiyentlarning qiymatlari 
mos ravishda quyidagi ifodalar bilan aniqlanadi:
.
F
f
,
F
f
,
F
f
,
F
f
o
m
m
в
к






o
в
к
K
K
K
К
Yuqoridagi ifodalarda 
o
m
в
к
f
,
f
,
f
,
f

- mos ravishda, umumiy 
maydon 
)
(
F
ning botqoqlik, ko‘llar va o‘rmonlar egallagan yuzalaridir. 
Ma’lumki, daryo havzasida ko‘llarning mavjudligi oqimni yil 
davomida bir tekis taqsimlanishiga ta’sir etadi. Botqoqliklar, o‘rmonlar esa 
daryo oqimiga yanada kuchliroq va murakkabroq ta’sir ko‘rsatadi. 
Daryo havzasida inson tomonidan amalga oshiriladigan turli tadbirlar 
havzaning tabiiy geografik sharoitiga va bu holat, o‘z navbatida, uning 
gidrologik rejimiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Insonning xo‘jalik faoliyati 
daryo havzasida ma’lum maydonlarni shudgorlash, o‘rmonzorlar barpo 
etish yoki ularni yo‘q qilish, selxonalar va suv omborlarini qurish, suvning 
ma’lum qismini sug‘orishga olish, oqava suvlarni daryoga tashlash 
kabilarni qamrab oladi. 
 
Nazorat savollari 
1.
 
Daryoga ta’rif bering. 
2.
 
Bosh daryo qanday belgilari bilan ajralib turadi? 
3.
 
Okean va kontinent daryolarga misollar keltiring. 
4.
 
Daryo sistemasi nima? 
5.
 
Gidrografik to‘r deyilganda nimani tushunasiz? 
6.
 
Daryo uzunligi bo‘yicha qanday qismlarga bo‘linadi? 
7.
 
Daryolarning yuqori oqimiga xos bo‘lgan xususiyatlarni eslang. 

---

78 
8.
 
Daryo deltasi qanday hosil bo‘ladi? 
9.
 
Suvayirg‘ichlar ta’rifini eslang. 
10.
 
Jahon suvayirg‘ich chizig‘ining yo‘nalishini kartadan ko‘rsating. 
11.
 
Daryo havzasi va suv to‘plash maydonining ta’riflarini eslang.
 
12.
 
Ma’lum bir daryo havzasiga xos bo‘lgan alohida xususiyatlar 
qanday tabiiy geografik omillar bilan aniqlanadi? 
13.
 
Daryo havzasining geografik o‘rnini aniqlashda nimalarga 
e’tibor beriladi? 
14.
 
Daryo havzasining iqlim sharoiti qanday omillar ta’sirida 
namoyon bo‘ladi?