У збек и с то н рес п у бл и к а с и олий ва у рта м ахсус таъ л и м вази рли ги тошкент Молия института



Download 7,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/51
Sana23.07.2022
Hajmi7,41 Mb.
#840272
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   51
Bog'liq
Бюджет-солиқ сиёсати яхлитлиги

Таянч суз ва иборалар
Давлат бюджети харажатлари, Давлат бюджети даромадлари, 
федерал бюджет, ерлар бюджети, такчиллик, тугри соликдар, эгри 
соликлар, дотация, Лаффер эгри чизиги, реал махсулот хджми, давлат 
харидлари.
Мавзу буйича назорат учун саволлар
1. Бюджет даромадлари таркибида соликларнинг урнини курсатинг.
2. Бюджег-солик 
сиёсати 
яхлитлигини 
таъминлашнинг 
хориж 
тажрибалари тугрисида нима дея оласиз?
3. ЯИМ 
таркибида Давлат бюджети 
даромадларининг салмогини 
камайишини кандай бахолайсиз?
4. Бюджет харажатлари таркиби ва микдорининг узгариши бюджет-солик 
сиёсатига таъсири нималардан иборат?
5. Узбекистондаги республика ва махаллий соликпарини, Германиянииг 
федерал ерлар ва махаллий соликлари билан таккосланг.


4-Боб. Солик огирлигини мукаммаллаштириш
4.1 .Солик огирлиги ва унинг холатини белгиловчи омиллар
Иктисодиётни тартиблашга соликлар оркали таъсир утказишда 
соликнинг икки даражаси, унинг иктисодий тараккиёт жараёнига, 
ахолининг турмуш даражасига таъсири мухим ахамият касб этади. Солик 
юкининг муайян давр учун илмий асосланган, адолатли ва реал 
вариантларнинг 
кулланилиши 
купгина 
ривожланган 
давлатларда 
иктисодиётнинг самарали ривожланиб боришини таъминламокда.
«Солик огирлиги (юки, «зулми»)-давлат ва жамият хаётида 
соликларнинг 
ролини 
характерлаб 
берадиган 
энг 
умумлашган 
курсаткичдир»17. Ишлаб чикариш умумий хажми ва даромадларида солик 
ажратмаларининг салмогини курсатувчи, бозор иктисодиётининг амалга 
оширилаётган моделидан келиб чикадиган улчамдир. Клска килиб 
айтганда, солик огирлиги бу барча туланадиган соликларнинг суммасидир.
Солик юкига унинг мазмун мохиятидан келиб чикиб, турлича 
ёндашувлар мавжуд. Бу категорияга турли хил ёндашувлар мавжуд 
булганлиги билан, унинг умумий мазмун мохияти ягонадир.
Солик юки тушунчасига К,осим Яхёевнинг «Соликка тортиш 
назарияси ва амалиёти” китобида куйидагича таъриф берилади: «Солик 
юки туловчининг хамма соликлар ва йигимлар йигиндисининг бюджетга 
тулашидир. Солик юки фойдага ёки жами даромадга нисбатан олинади. 
М амлакат микёсида хамма туланган солик ва йигимларнинг ЯИМ даги 
салмоги хам солик юкини ифодалайди»18.
Агар солик туловчи соликларни тугри тулаган булса, унга солик 
юки мос келади. Лекин, баъзи корхоналарда эгри соликлар булиб, унинг 
хукукий туловчилари корхона хисоблансада, солик юки истеъмолчи, яъни
17Маликов Т.С. Соликлар ва соликка тортишнинг долзарб масалалари Т.: Адлия. 2002. -1636.
18 Яхеев К. Соликка тортиш назарияси ва амалиети -Т.: F Гулом номидаги адабиет ва санъат 
нашриёти, 2000. -1686


ахоли зиммасига тушади, охирги истеъмол килувчилар ахоли хисобланади. 
Солик назариётида - солик зулми тушунчаси мавжуд булиб, «солик юки» 
тушунчасининг айнан бир куринишидир. Масалан, доцент Л.Б. Хваннинг 
«Солик хукуки» номли китобида куйидагича таъриф берилади:
«Солик зулми солик тизими иктисодий курсаткичларидан бири 
б^либ, соликнинг жамият хаётидаги ролини тавсифловчи умумий 
курсаткичидир, у соликлар умумий суммасининг ЯИМга нисбати сифатида 
аникланади»19.
Республикамизда 
хам 
соликка 
тортиш 
сохасидаги 
асосий 
масапалардан бири бозор иктисодиётига утишнинг хозирги боскичи учун 
хос булган солик юкининг энг оптимап холатини ишлаб чикариш ва уни 
амалда таъминлаш булиб колмокда. Бу хакда Узбекистон Республикаси 
Президента И.Каримов «Солик тизимини узгартиришда асос килиб 
олинадиган бош тамойил корхоналар зиммасидаги солик юкини кескин 
камайтиришдир»20, деб таъкидлайди.
Иктисодиётни соликлар оркали 
тартибга солишда, 
хусусан, 
тармоклар уртасидаги мувофикликни таъминлашда соха ва тармоклар да 
солик юкининг тегишли холатини урнаташга алохида эътибор бериш 
лозим булади.
Республикамизда 1998 йилнинг 1 январидан кучга кирган Солик 
кодекси солик сиёсатининг асосий масалалари: солик турлари ва 
ставкалари, умумдавлат ва махаллий соликлар таснифи, соликка тортиш 
методологияси асослари ва бошка умумиктисодий масалалар аник равшан 
курсатиб берилишига каратилган 
мухим 
кадам 
булди. 
Натижада 
республика халкаро экспертизадан утган замонавий солик сиёсатининг 
баркарор хукукий пойдеворига эга булди. Солик кодекси махаллий ва чет 
эл товар ишлаб чикарувчилари хамда инвесторлари учун кафолатлар ва 
имтиёзларнинг кенг тизимларини яхлит тизим сифатида бирлаштирди.
19 Хван Л.Б. Солик хукуки. Т.: Консаудитинформ. 2001 -I486
‘ Каримов И А Узбекистон буюк келажак сари. Т : Узбекистон, 1998.-359 б.


Маълумки, харажатлар ва соликларнинг йуналишлари ва микёси куп 
жихатидан иктисдиётнинг, жумладан хар бир солик туловчининг бундан 
кейинги ривожланиши ва молиявий баркарорлигини белгилаб беради. 
Давлат бюджетининг узига хос бир томони мавжуд, бу хам булса бюджет- 
солик сиёсати нафакат давлат даромад базасини окилона шакллантириш ва 
олинган маблагни тугри таксимлаш, балки жамиятда макроикгисодий 
баркарорликни таъминлаш куролидир. Бошкача суз билан айтганда, 
мамлакатнинг марказий иктисодий органлари учун, жумладан, Молия 
вазирлиги 
учун 
уларнинг 
иктисодий тадбирлари 
макроикгисодий 
баркарорликни, инфляциянинг паст даражасини саклашни, иктисодий 
усишнининг юкори суръатларини ва ахолининг оптимал бандлигини 
таъминлаш и шарт, деган барча томондан тан олинган коидаси бор.
Узбекистон Республикаси Солик Кодексида соликка тегишли конун 
хужжатларининг тамойиллари берилган булиб, унга кура «Белгиланаётган 
соликлар ва йигимлар (товарлар, ишлар, хизматлар)нинг ёки пул 
маблагларининг Узбекистон Республикаси худуди доирасида эркин 
муомалада булишини бевосита ёки билвосита чеклаб куйиш ёки солик 
туловчининг иктисодий фаолиятини бошкача тарзда чеклаб куйиш ёки 
унга гов булиш мумкин эмас»21, деб ёзиб куйилган.
Солик юки муаммосининг долзарблиги шундаки, у иктисодий 
субъектлар зиммасидаги барча туловларни узида мужассамлаштириб 
уларнинг иктисодий фаолиятига таъсир курсатади. Солик юки утиш даври 
иктисодиётини бошдан кечираётган мамлакатларда, айн икса, уткир тарзда 
намоён булади. Солик юки муамммоси иктисодий сиёсат нуктаи назаридан 
хам долзарб хисобланади.
Солик тизимидаги дастлабки ислохотлардаёк иктисодиётдаги солик 
юкини камайтириш мухим эканлиги таъкидлаб келинди. Бу муаммо 
Узбекистон 
Республикаси 
иктисодий 
сиёсатининг 
хам 
асосий
21 Узбекистон Республикасининг Солик Кодекси. Т.: 1999. Узбекистон Республикасининг 
Молия коиунлари. №7. 4-модда.


йуналишларидан бири хисобланиб, у Узбекистон Республикаси Вазирлар 
Махкамасининг 2000 йил 26 декабрдаги 517-сон карорида белгилаб 
куйилди. Ушбу карорда ишлаб чикарувчилар солик юкини пасайтириш 
призмасини мамлакат иктисодий сиёсатининг асосий йуналишлари билан 
узаро боглик холда солик сиёсатини такомиллаштириш масаласи куйилди.
Солик сиёсатини такомиллаштиришда бош максад килиб солик юки 
даражасини 
пасайтириш, 
корхоналар 
зиммасидаги 
солик 
юкини 
пасайтириш 
оркали ишлаб чикаришни 
ривожлантириш 
ва солик 
туловларини 
микдорий 
жихатидан 
баркарор 
усиш 
суръатларини 
таъминлаш масалалари устувор килиб белгиланган.
Солик юкига бахо беришдан аввал реал холатини аниклаш лозим 
булади. Солик юкини аниклаш унга купгина омиллар таъсир этиши 
туфайли анча мураккабдир. Умуман, солик юкини соликлар ва йигимлар 
йигиндисининг хар бир юридик ёки жисмоний шахе даромадидаги улуши 
сифатида белгилашимиз мумкин. Лекин, бу тушунча хам аник маънони 
ифодапамайди,чунки 
даромад 
дейилганда 
турлича 
микдорий 
курсаткичларни тушуииш мумкин.
Шуни 
таъкидлаш 
керакки, 
купгина 
давлатларда 
айникса, 
ривожланаётган давлатларда, жумладан, бизнинг республикамизда хам 
асосий холларда давлат харажатлари микдори солик юкини белгилайди.
Солик юки даражасини куйидаги омиллар белгилаб беради.
=> соликдар, йигимлар ва бюджетдан ташкари жамгармаларга
мажбурий ажратмалар сони;
=> уларнинг ставкалари даражаси;
=> хар бир солик базасининг узига хос шаклланиш хусусияти 
даражаси.
Солик юкининг макбул даражасини белгилашда давлат куйидаги 
холатлар таъсирини хам эътиборга олиши зарур:
♦ мамлакатнинг иктисодий ривожланиш даражаси;


♦ солик 
туловчиларнинг 
тулов 
кобилияти, 
умумий 
молиявий 
имкониятлари;
♦ бозор муносабатларининг, хусусан, мулкчилик муносабатларининг 
холати;
♦ инфляциянинг усиш даражаси;
♦ маълум давр хусусиятларига кура давлатнинг уз олдига куйган 
сиёсий, иктисодий ва ижтимоий вазифалари нисбати.
Агар иктисодий ривожланишнинг маълум даври учун соликларнинг 
фискаллиги ахамиятлирок деб топилса, солик юки анча юкори килиб 
белгиланади. Соликлардан тадбиркорлик фаолиятини рагбатлантирувчи 
восита сифатида фойдаланиш ахамиятлирок деб топилса, солик юкини 
пасайтиришга тугри келади. Иктисодиётдаги солик юкини тахлил 
килганимизда ЯИМга нисбатан жами солик ва туловчиларнинг нисбати 
микдорига 
алохида 
эътибор 
каратиш 
лозим. 
Бу 
курсаткич 
республикамизда баркарор холатга эга эмас. Буни куйидаги жадвал 
маълумотларидан хам кузатишимиз мумкин.
14-жадвал

Download 7,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish