У зб е к и с т о н ре с п у б л и к а с и о л и й ва у рт а м а Х с у с та ъ л и м вазирлиги



Download 15,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet186/199
Sana30.04.2022
Hajmi15,72 Mb.
#597920
1   ...   182   183   184   185   186   187   188   189   ...   199
Bog'liq
Amir Temur state administration In Uzbek

К л а р и н и 
кенгайтиришга ва кафолатлашга 
кафил булган, к;иролларни х,ам бу савобли ишга ундаган. Сохдб- 
кироннинг бу хатти-хдракатларини олимлар дипломатияда «к;ул 
чузиш сиёсати» деб атамовдалар.3
Амир Темурнинг Карл VI га йуллаган яна бир мактуби «Те- 
мур Гурагоний сузимиз» деган расмий усул билан бошланади. 
«Олам машъали, музаффар, буюк дустимиз, оламга жуда зарур, 
катта урушлар голиби, олампанох, Франция ва куп бошка юрт- 
лар киролига узимизнинг таъзим ва рахматимизни йуллаймиз. 
Биз Сизнинг давлатингиз доимо гуллаб-яшнашини дустона ти-

Керен Л., Саидов А. Амир Темурнинг дипломатик бзишмалари // Амир Темур ва 
Франция ... - Б.72 — 82.
2Ушажойда.
3Керен Л., Саидов А. Амир Темур ва Франция ... -Б .7 6 - 77.
201


лаб к
оламиз»1, - дея узининг самимий фикрларини изх,ор этади. 
«Сизнинг номингиз узок; юртларга кетганлиги ва бошка кирол- 
лар орасида обруйингиз баланд эканлигини бутун Шарк такво- 
дорлари, огамиз Иоанн бизга сузлаб берган эди», - дея Карл VI 
ни улуглайди. Мактубдаги бу сатрлар Сохибкироннинг гузал 
дипломатик усулидан далолат беради.
Амир Темур ушбу мактубда Европа кироллари ва узининг 
душмани Боязиднинг ахдини бузгани туфайли унинг юртини 
забт этганлигини алохида таъкидлаб, бу хабарни рохиб Иоанн 
томонидан етказаётганини айтади. «Буюк шохлар ва дустлар бир- 
бирларини катга вокеалардан хабардор вдишб туриши одат тусига 
кирганлиги боис биз рохиб Иоанни Сизга бизнинг давлат ва биз- 
даги вазият, биз томонларда Сизнинг душманингизга карши ки- 
линган ишлар, Сизларга булган дустона муносабатимиз йулидаги 
самараларимиз хакида хикоя килиб берсин учун Сиз ynyF зотлар 
томон йулладик»2, - деб уз максадларини баён этади.
Амир Темур элчига катта ишонч билдириш учун уни хар 
икки давлатнинг элчиси деб хисоблайди. «Мамлакатларимиз 
5фтасида борди-келдини йулга куймок билан давлатларимиз- 
ни зиёда килишларини ва савдодан яхши фойда олишларини 
истаймиз. Дархакикат, савдогарларингизнинг биз томонларда 
хавфсизлиги таъминланишини таъкидлаш жоиз», - деб яна ав- 
валги таклифини, савдогарларнинг тинч-осойишталигини ка- 
фолатлашни уз зиммасига олади. Амир Темур даврида биринчи 
марта Fapo ва Шарк савдо алокалари муаммоси расмий масала 
сифатида куйилган.
Амир Темурнинг угли Мироншох мирзонинг христиан шох 
ва шахзодаларга йуллаган мактуби хам мухдм тарихий манба- 
дир. Санъаткорона хат ёзиш услубининг узи хам Сохибкирон 
ва темурийлар даврида дипломатия сохаси санъат даражасига 
кутарилганлигини к5фсатади. Хат шундай бошланади: «Мирон­
шох Гурагоний, ушбу бизнинг сузимиз, христиан эътикодидаги 
ичидан саралаб олганларимиз, Кодири таолонинг назари туш- 
ганлар, христиан француз шохлари ва шахзодаларига саломлар 
йуллаймиз. Калбимиз биродарлик хисларига тулиб, Сизларга
1 Уша жойда.
2 Уша жойда.
202


шуни маълум киламизки, агар Сизлар 
хох,иш билдириб биз то­
монларга келсангизлар, истакларингизни бажо келтурурмиз».1
Мироншох мирзо хдмкорларини уз юртига келишга чорлаб 
уларнинг истагини бажо келтириш, уларга яратилажак имко­
ниятлар ва кафолатлари хавдца суз юритган. Айникса, унинг 
хатидаги бир эпизод темурийлар давлатчилик гоясини теранрок 
тушуниб етишимизга ёрдам беради. Мироншох мирзо: «Савдо- 
гарларга келсак, истардикки, Сизнинг савдогарларингиз биз­
нинг юртларда, бизнинг савдогарлар сизларнинг юртларингизда 
хавф-хатарсиз, хрзиргидек юрсалар. Нихоят, агар эътикодимиз- 
да фарк булса хам, барибир, барчамизнинг манфаатларимиз йу­
лида дустликни авайлашимиз даркор», - дейди.2
Мироншох, мирзо эътикодларидаги фарк тараккиётга тусик 
булмаслигини, фаровонлик тафовутлардан устун туришини 
яхши англаган. Дипломатияда энг макбул йулларнинг танлани- 
ши давлат сиёсатининг мукаммал даражага чикканлигини кур- 
сатади. Бу эса, уз навбатида, миллий давлатчилик асосларини 
мустахкамлашда мухим роль уйнаган. У ташки муносабатларда 
миллатидан катъи назар инсонни кадрлаш, хамкорлик, тинчлик 
ва тараккиёт гояларини олга суради.
Темурийлар орасида Шохрух мирзо х,ам кушни давлатлар 
билан муваффакиятли дипломатик ёзишмалар олиб борган. Хи- 
той императорига йуллаган мактубида у хоконни купхудоликни 
йукотишга, савдо ахлига имкон яратишга, фукаролар фаровон- 
лигини таъминлашга чакиради.
Бу х,акда бир мактубда шундай дейилган: «Бу паст дунё ва 
салтанати бакосига хукумат ва сиёсатининг давомли булишига, 
х,акконияту тугриликни куллаб-ку вватлаш ва хайру савоб уми- 
дида ер юзасидан купхудолигу кофирлик зарарларини йукотиш 
билангина эришиш мумкинлиги туфайли у (хокон Дой-Мпнг) 
тарафидан ва давлат арбобларидан кутилган умид ва орзу шуки, 
улар мазкур ишларда бизга х,амкорлик курсатиб, шариатнинг 
маъмур коидаларини мустахкамлашда бизга шериклик килса- 
лар х,амда элчилар хам хабарчилар юбориб турсалар. Сайёх ва
1 Амир Темурнинг угли Мирзо Мироншохдинг христиан шох ва шадзодаларга 
йуллаган мактуби // Амир Темур ва Франция ... — Б.78.
2Ушажойда.
203


савд
огарлар учун йулларни очик тутсалар, токи дустлик ва му- 
хаббат сабаблари таъкидланиб, бирлик ва якдиллик воситалари 
кувват топса, (бинобарин) мамлакатлар атрофларидаги халклар 
тоифалари рохатга эришса, фукароларнинг барча табакалари 
орасида тириклик воситалари тартибга туше а».1
Шохрух мирзо бу максадларига хамкорлик воситасида эри- 
шишга, Амир Темур каби тадбиркорларнинг манфаатларини х,и- 
моя килишга интилган.
Хулоса урнида шуни алохида таъкидламокчимизки, Амир Те­
мур давридаги дипломатик ёзишмалар миллий тарихимиздаги му- 
хдм тарихий манба ва ишонарли расмий хужжатлар хисобланади.
Амир Темур томонидан олиб борилган ёзишмалар у хар кандай 
шароитда хам халкаро коида ва шартларга амал килганидан дало- 
латдир. Улар Сохибкироннинг уз душманларига катта имкон ва вакт 
бергани, мардлиги, кечирувчанлигидан шохидлик беради. Амир Те­
мур Шарк ва Гарб давлатлари бошликларига йуллаган номаларида 
кушничилик алокаларини урнатиш, ташки савдода тадбиркорларга 
эркинлик бериш, уларнинг хавфеизлигини кафолапташни таклиф 
килган ва минтакада долзарб булиб турган бу муаммоларни бирин- 
чи марта расмий йул билан хал этиш йулига утилган.
Мактублар Амир Темурнинг юксак сиёсий илми, стратегия- 
сидан дарак беради. У Туркия, Миср, Олтин Урда каби йирик 
харбий иттифокка карши вактни чузиш йули билан курашди ва 
уларни тор-мор этиш учун кулай фурсатни кутди. Хатлар мазму- 
ни халкаро майдонда нозик сиёсий уйинлар кетганлигини, Амир 
Темурнинг бу калтис курашда акл-фаросат билан иш тутгани- 
ни курсатади. Fанимлари Сохибкиронга карши шармандали ва 
калтабин сиёсат юритсалар, Амир Темур сабр-токат ва тинчлик 
йули билан вазиятни юмшатишга уринган.
У султонларнинг узаро муносабатлари халк такдирини хал 
килишини яхши билган, шунинг учун султон хар кандай ша­
роитда хам келишишга интилиши шарт деб тушунган.
Амир Темур жанг юз бергунга кадар олиб борилган ёзиш- 
маларининг аксариятида ганимига сулх таклиф килган, дипло- 
матиянинг огохлантириш усулига таянган, бу таклифлар рад
' Нуриев О. Темурийлар даври ёзма манбаларида Марказий Осиё ... - Б. 123.
2 0 4


этилганида 
хдм зиддиятларни уруш билан якунламасликка ин­
тилган, Миср билан олиб борилган карийб йигирма йиллик му­
носабатлар хам фикримизга далилдир.
У уз душманини хурмат килган, хар доим берган ваъдалари- 
нинг устидан чиккан, вазиятдан фойдаланиб номардларча бирор 
ерга дахл килмаган.
Сохибкирон, уз давридаги бошка мусулмон хукмдорлардан 
фаркли уларок, гайридин киролларга нисбатан дустона муно- 
сабатда булгани ва уларни истикболли хамкор сифатида кабул 
килганлигини хам уша даврда битилган мактублардан англаш 
мумкин. Амир Темур эътикодлардаги фарк тараккиётга тусик 
булмаслигини, икки тарафлама манфаатли алокалар тафовут- 
лардан устун туришини яхши англаган. У «дунё савдогарлар би­
лан обод булажак» шиорига амал килган. Бу жихдт унинг маф- 
курасида багрикенглик мавжудлигини курсатади.
Амир Темур давлатининг халкаро микёсда доврук козониб, 
барча жабхаларда уйгониш палласига утишида хам, бизнингча, 
миллий давлатчиликда тугри юритилган дипломатик тадбирлар 
катта омиллардан бири булиб хизмат килган.

Download 15,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   182   183   184   185   186   187   188   189   ...   199




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish