У зб е к и с т о н ре с п у б л и к а с и о л и й в а у р т а м а Х с у с та ъ л и м ва зи рли ги


М атематик таълим жараёнини амалга оширишнинг


bet11/193
Sana26.02.2022
Hajmi
#473026
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   193
Bog'liq
fayl 642 20210429 (1)

5. М атематик таълим жараёнини амалга оширишнинг
дидактик тамойиллари
Таълим жараёни самарадорлиги — укув-тарбия жараёнида 
куйилган максад ва эришилган натижа уртасидаги фаркдир. Таълим 
жараёнида куйилган максад ва эришилган натижа уртасидаги 
тафовут канча кам булса, таълим шунча самарали саналади.
Х,озирги кунда республиками;* мустакиллигининг дастлабки 
йшшарида оз вакт ва кам маблаг сарфлаб таълимнинг сама- 
радорлигини ошириш энг долзарб муаммо саналади.
Таълим самарадорлигини оширишнинг икки хил курсаткичи 
мавжуд:
1. Самарадорликнинг сифат курсаткичлари.
2. Самарадорликнинг микдор курсаткичлари.
Самарадорликнинг сифат курсаткичлари маълум мазмунни ва
фаолият усулларини эгаллаш ш артларга кура аникланиб, у 
куйидагиларни 
ичига олади:
укув-тарбия ишларини шахснинг энг юкори даражадаги 
тараккиётини мулжаллаб ташкил этиш;
таълим жараёни максади ва натижаси уртасидаги тафовутни 
узлуксиз камайтириш;
таълим 
воситаларининг 
таълим 
жараёнига 
мослигини 
таъминлаш;
укув материали ва фаолият усулларини бир пайтда (параллел 
раваишда) узлаштириш.
Самарадорликнинг микдор курсаткичлари эса таълим максади 
хамда укувчилар эришган хакикий билим, малака ва тараккиёт 
уртасидаги фаркларга кура аникланади.
Таълим жараёни ижтимоий ходиса хисобланиб, уни ташкил 
этиш ва бошкаришда кандай талабларга риоя килишга аниклик 
киритиш мухим хисобланади. Булар купгина адабиётларда таълим 
тамойиллари, яъни дидактик тамойиллар деб юритилиб, улар 
укитувчи фаолиятига куйиладиган талаблар сифатида изохданади.
Дидактиканинг тамойиллари - комил инсонни тарбиялашда 
укиш ва укитиш жараёнининг хусусиятлари, укувчи-талабалар 
томонидан илмий билимларнинг узлаштирилиши, эгалланиши
26


лозим деб то пи л ган малака в а куникмаларни хосил кил ишнинг 
асосий конун ва коидаларини уз ичига олади. Шу билан бирга 
дидактика тамойиллари хар иккала фаолиятни, яъни педагог ва 
укувчи-талаба 
томонидан 
уз 
олдига куйилган 
вазифалари и 
муваффакиятли амалга ошириш имкониятини берадиган бир канча 
талабларни хам умумлаштириб беради
Демак, 
укитиш 
тамойиллари 
таълимнинг 
энг 
мухим 
масалаларини назарий ва амалий жихатдан тугри хал килишнинг 
асосий негизи хисобланади.
Дидактик тамойиллар таълим жараёнининг иккала субъектига, 
яъни хам укитувчи, хам укувчи-талабага адокадор булиб, таълимни 
ташкил этиш, бошкариш ва назорат килишда уларнинг фаолиятига 
куйиладиган талаблар хамда коидалар мажмуасидан иборатдир.
Дидактик олимлар Дидактик тамойиллар мохиятини ёритишда 
турли нуктаи-назарларни асос килиб олишган.
Масалан. Педагог олим К.Сосницкийнинг фикрича, Дидактик 
тамойиллар умумий конуниятлар булиб, улар таълим жараёнида 
катьий риоя килиш йули билан амалга оширилади ва уларнинг хар 
бири таълим жараёнининг муайян компонетига тааллуклидир.
Жумладан, кургазмалилик тамойили таълим воситаларига 
боглик булса, укувчи-талаба шахсини ривожлантириш тамойили 
таълим максадига боглик булади.
Дидактик тамойилларни белгилашда хам бир канча ендашувлар 
мавжуддир.
Масалан. Педагог олим Н.А.Сорокин таълимнинг ривож- 
лантирувчи ва тарбияловчи хусусиятлари ни конуният сифатида 
белгилайди ва шулар асосида Дидактик тамойиллари таснифини 
беради.
В.И.Загвязинский эса укув-тарбия жараёнида амал килинадиган 
конуниятлар ва дидактик тамойиллари уртасидаги алокадорликни 
хисобга олган холда Дидактик тамойиллар таснифини беради.
Дидактик тамойиллар у му м дидактик категория хисобланиб, 
улар:
1. Таълимнинг барча турлари: индивидуал, гурухли, умумсинф.
2. Даражалари: бошлангич таълим, урта умумтаълим, уРта 
махсус, касб-хунур таълими, олий таълим, олий таълимдан кейинпи 
таълим.
3. Субъектлар: укитувчи, укувчи-талабалар жамоаси.
27


4. 
Укув-тарбия жараёнининг хдмма компонентлари: таълим 
максади, мазмуни, вазифаси, воситаси, методлари, ташкилий 
шакллари, натижаларига тегишли булган умумий коидалардан 
иборат булиб, буларни таълим тизимида фаолият юритувчи барча 
ходимлар билиши талаб этил ад и.
Дидактика тарихида дидактик тамойилларни тартибга солиш 
масаласи билан биринчилардан булиб Я.А.Коменский шугулланган 
булиб, у з^ининг “Буюк дидактика” асарининг XV-XVIII бобларида 
амалдаги тамойилларни асослаб берган эди [56].
Ундан кейин дидактика тамойиллари тараккиётига немис 
классик педагоги Адольф Дистервег мухим хисса кушди. Унинг 
1835 йилда чоп этилган “Немис укитувчиларини тайёрлашга дойр 
кулланма” ном ли асарида дидактик тамойиллар мазмуни хамда 
укитувчи ва укувчи-талабалар фаолияти хусусиятларидан келиб 
чикиб тизимга солинган. Унда кургазмалилик, тушунарлилик, 
изчиллик, мустакиллик тамойиллари билан бир каторда тизим- 
лилик, илмийлик, таълимда укувчи-талабаларининг индивидуал 
хусусиятларини хисобга олиш, фаоллик каби тамойиллар хам урин 
олди.
А.Дистервегнинг асосий хизматларидан бири шундаки, у 
кургазмалилик, тушунарлилик, фаоллик каби тамойилларни узига 
хос атамалар билан номлади.
Демак, Я.А.Коменский ва А.Дистервег асарларида дидактик 
тамойиллар таълим жараёнига куйилган талаблар шаклида баён 
этилган.
Х,озирги кунда дидактик тамойиллар тизимини асослашга оид 
махсус илмий-педагогик тадкикотлар амалга оширилиб келин- 
мокда.
Жумладан, рус педагог олими В.И.Загвядинскии узининг ил­
мий тадкик;отлари оркали дастлаб таълим жараёнида амал килина­
ди ган конуниятларни аниклаб, сунгра шу конуниятларга мос 
келадиган дидактик тамойилларни танлаш максадга мувофик 
эканлигини аникдади.
Масалан:
— таълимни укувчи-талаба шахсини хар томонлама ривожлан- 
тиришга йуналганлиги;
— таълимни кундалик хаёт билан богликлиги;
— таълимнинг политехник характери ва касбга йуналганлиги;
— таълимни илмийлиги;
28


— таълимни тизимлиги;
— таълимнинг мажмуавий характерга эгалиги;
— таълимни фаоллиги ва мустакиллиги;
— таълимнинг узлуксиз таълимга айланиши;
— таълимни ташкил этишда огзаки, кургазмали ва амалий 
методлардан етарли даражада фойдаланиш;
— хотира ва ижодий фаолиятни узаро уйгунлаштириш;
— ижобий эмоционал фан ва мотивларни шакллантириш;
— таълимни тушунарлилиги ва истикболлилиги;

таълимнинг пухталиги;
— якка тартибдаги ва жамоавий укув ишларни кушиб олиб 
бориш;
— таълимни тарбиявий ва ривожлантирувчилилиги ва х.к.
У ёки бу дидактик ходисага оид к;арашларни дидактик 
тамойиллар каторига киритишнинг узига хос мезонлари аникланган 
булиб, улар куйидагилардан иборат:

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   193




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish