У зб е к и с т о н ре с п у б л и к а с и о л и й в а у р т а м а Х с у с та ъ л и м ва зи рли ги



Download 11,18 Mb.
Pdf ko'rish
bet121/193
Sana26.02.2022
Hajmi11,18 Mb.
#473028
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   193
Bog'liq
fayl 642 20210429

ва 
у ни 
hi
унсурлари яхши созланган машина кабидир. Уларни урганиш учун 
хдр бирини кием-киемларга булиб урганиш лозим дейилган. 
Инсоният тафаккури тараккиётининг маълум бир боскичида. 
шундай килиш тугри булган булиши керак. Бу гояни нафакат 
физик, кимёгар хамда биологлар, балки жамиятшунос олимлар хам 
уз фаолиятларига методологик асос килиб олган эдилар.
“Оламга 
механик 
карашни 
шакллантириб, 
бизнинг 
тафаккуримиз билан хиссиётимиз, рухимиз билан танам из. узимиз 
билан жамият ва жамият билан бутун табиат орасига пона уриб. 
уларни бир-биридан ажралиб колишига физиклар сабабчи”, дейди 
америкалик физик олим Дэвид Пид.
Ньютоннинг концепцияси 
буйича, 
бутун борлик майда 
кисмлардан ташкил топган булиб, узаро богликдир. Дунёда содир 
буладиган барча нарса ва вокеликларни олдиндан англаб, уларни 
билиб, максадга мое равишда узгартирса булади, деб уйлаган 
Ньютон. Даставвал еайёралар харакатини илмий асосда курсатис 
беришни максад килиб куй ган бу гоя инсониятнинг икки юз йиллик 
хаётига жуда катта таъсир этиб, жамият ва одамларни табиатдаи
248


ташкдрига чикариб куйди. Инсон табиатга четдан туриб карайдиган 
булиб, унинг хукмдорига айланиб колди. Бу позицияда, механик 
дунёга 
четдан 
караган 
холда 
ёндашиб, 
уни 
узимизга 
буйсундирмокчи булдик. Натижада, тирик коинотнинг ажралмас 
аъзоси була туриб, узимизни ундан ажратдик. Инсон ият ни 
табиатдан, инсон рухини танасидан, акл-шуурини хиссиётидан 
бегона килиб, ажратиб ташланди. Шу туфайли инсоният икки юз 
йил давомида карама-каршилик кайфиятида яшаб келди. Бу карама- 
каршиликларни факат куч билан бартараф этиш мумкин, деган 
фикрга ишонган холда коинотда етим (ожиз) булиб колдик. Узини 
ёлгиз хлс килган одам доимо куркувда хаёт кечиради. Куркув эса 
имонсизлик белгисидир. Куркувни факат билим енгади ва киши 
имонини мустахкамлайди.
Х,амма нарсадан куркиб яшайдиган ожиз одамлар, узларининг 
тинчлигини кафолатлаш максадида тинмай дунё йигадилар ва 
куролланадилар. Бу фикрда мустахкам турганлар х,али хам жуда 
куп. Аммо, уларнинг барча харакатлари зое кетади, бу билан 
уларнинг дили таскин топиб, тинчлиги кафолатланмайди. Зудлик 
билан бу позициядан воз кечиб, узаро бирлашишлари ва билим 
эгаллашлари, дунёкарашларини узгартиришлари ва имонларини 
мустахкамлаб тинч-тотув яшашлари керак.
Эндиликда квант назарияси яратилиб, бутун олам нур (квант) 
гулкинининг майдони сифатида идрок этилган бир пайтда, оламни 
яхпит бир жонли мавжудот деб тан олинмокда. Ундаги барча 
унсурлар олам деб аталмиш тирик вужуднинг аъзолари экани 
исботланган. 
Бу 
гояга 
асосан 
инсон, 
олам 
деган 
тирик 
мавжудотнинг нутфа уруги, кичрайтирилган нусхаси сифатида 
тал кин килинади. “Узингни танисанг Раббингни танийсан” деган 
хадиснинг маъноси хам шу булса керак.
Дунёнинг етакчи олимлари: “Тафаккуримизда содир булган, 
кейинчалик хаёт тарзимизга (маънавиятимизга) айланиб 
кетган 
булиниш 
ва 
карама-карш илик 
даври 
тугадн” 
демокдалар. 
Квант 
назарияси 
шаклланиши 
билан, 
классик 
физиканинг механик назарияси бархам топди ва бизга одат булиб 
колган дунёкараш узгара бошлади. Ким да - ким узидаги механик 
дунёкарашни 
узгартирмаган 
булса, 
узгартирсин. 
Ньютон 
физикасининг механик караши асосида фикр юритган одам XIX аср 
ёки XX аср бошларида яшаётгандек булади. Афсуски, бизда, 
бундайлар куп чиликни ташкил этиб турибди, чунки бу гоя ута жуп
249


булиб, одамлар рухига сингиб кетган. Албатта, дунёкарашни 
узгартириш иши осон кечмайди. Осон булмаса-да, шу йуналишда 
харакат килишимиз лозим. 
Лкс 
холда жах,он хамжамияти 
тараккиётидан оркада колиб, бир жойда депсиниб тураверамиз.
Квант назарияси дунёкарашимизга яхлитлик гоясини олиб 
кирди. Аслида бу назария Куръонда, Форобий, Беруний, Ибн Сино 
асарларида кашф этилган. Энди биз узимизни Коинотдан, 
рухимизни танамиздан, аклимизни хиссиётимиздан ажралган холда 
идрок килмасдан, инсонни Коинот ичида, унинг ажралмас бир 
аъзоси сифатида куришимиз керак. “Инсон коинотнинг бир була.ги 
экан, агар биз инсон фаолиятининг максадини билмокчи б^лсак, 
аввало бутун Коинотнинг максадини билиб олишимиз зарур 
булади” [44]. Бошкача айтсак, бармоклар — кулга, кул эса гавдага 
гавда бошга хизмат килганидек, инсон жамият тараккиётига хизмап 
кил и щи зарур.
Энди биз табиат ичида туриб, уни муглако бошкача идрок килг 
оламиз. Классик физика асослари хам узгаРа бошлади. Энди 
материя котиб колган бир нарса сифатида тал кин килинмай, у квант 
майдонининг хдракат жараёнидаги бир модели сифатида хис 
этилмокда. Дунёга квант назарияси асосида караш материяни 
аклдан ажралмаган холда, балки уларга бир бутуннинг икки холати 
сифатида ёндашишни талаб килмокда.
Аввалги дунёкарашимиз нотугри эканлиги аник булди. Аммо. 
бу деган суз, у ёлгон 
экан дегани эмас. 
Бу факаг объектив 
борликка ёндашишимиз бошкачарок, тулик булмаган деганидир.
Квант назарияси дунёда хозиргача булган дунёкарашларнинг 
энг тугриси десак хато килмаган буламиз. У субатом зарралари ва 
биологик мажмулардан тортиб, галактика ва сайёралар харакатинк 
тугри, яъни илмий асосда тушунтириб бермокда.
Бу назарияни биринчи бор Макс Планк билан Альберг 
Эйнштейнлар “К^ора ура” сирини урганиш жараёнида яратдилар. 
Атомнинг тургунлик холатига кунмай, радиацион майдонга “кванг 
улчамлари” билан ёндошдилар. Шундай килиб, ноль улчамга эга 
“фотон” тугилди. Шундан кейин атом ичидаги электрон лар 
харакатига “квант” (энергия тулкинининг бир булаги) улчамини 
бериб, электрон тулкинларининг тургунлик сирини билдилар. 
Радиация майдонлари ва энергия тулкинларини квант сифатияа 
урганишлари жараёнида, улар бир вактнинг узида хам зарра, хам 
тулкин сифатида булишлигини кашф этдилар. Бу эса шу куп га ч а
250


шаклланган дунёкарашнинг бутун лай узгариб кетишига олиб 
келди. Шу йул оркали “Квант назарияси” ва унинг таркибий кисми 
сифатида “Квант механикаси” яратилди.
Квантли фикр юритиш, нур тезлигидан ташкарида дам реал 
борликни ифода этувчи улчам бор эканини аниклади. Олимлар 
бутун дунёга квант манзарасидан карашганда, макон ва замон 
моддий олам ичида мавжудлигини ва бутун оламни камраб олган 
квант кучини аникладилар. Квант кучи хамма ёкда, барча 
нарсаларда мавжуд булиб у уз кувватини тулик намоён этса, 
табиатда акл бовар килмайдиган узгаришлар содир булиши 
мумкинлиги маълум булди. Олимлар бу кувват бутун олам буйлаб, 
чексиз таркалиб, квант майдонини ташкил килишлигини топдилар.

Download 11,18 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   193




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish