У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о лий ва урта м а Х с у с т а ъ л и м ва зи рл и ги



Download 13,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet75/134
Sana24.02.2022
Hajmi13,41 Mb.
#201887
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   134
Bog'liq
33yangivaengyangidavrgarbyevrfalpdf

1 Уша асар. 75-бет.
2 Уша асар. 87-бет.
3 Уша асар. 88-бет.
www.ziyouz.com kutubxonasi


уз ичига олади, деган фикри кейинчалик П.Фейерабенд ва 
М.Полани томонидан ривожлантирилди.
Шундай кдлиб, Шпенглер, техника фалсафасига асос сол- 
ган файласуф \ам хисобланади. Бу йуналиш социологлар томо­
нидан чу кур ривожлантирилди.
Ф Р Э Н С И С Б Р Э Д ЛИ Ф А ЛС АФ А С И
XIX 
асрнинг охирларида Англияда ижод калган йирик фай- 
ласуфлардан бири Фрэнсис Брэдлидир (1846—1924). Ф.Брэдли 
Клэптемп шахрида, рухоний оиласида тугилади.
1865 йилда Оксфорд университетига укдшга киради. 1870 
йилда, 24 ёшида Мертон коллежида илмий ходим лавозимида 
ишлайди. Бу коллежда Брэдли 54 йил умрини утказади. 78 ёшида 
вафот этади.
Сиёсий кдрашлари буйича Брэдли консерватор эди, у либе­
рал узгаришларнинг душмани эди. Инсонларнинг табиий тенг 
Хукук^лилигига, 
яшаш эркинлигига 
лок,айд 
к,араб, уни сенти­
ментализм деб билади. Санъат ва фалсафада эса тулик, фикр 
эркинлиги тарафдори булади.
Фр.Брэдлининг асосий фалсафий асарлари «Ахлокдй очерк- 
лар» (1876), «Мантик, тамойиллари» (1883), «Ходиса ва реал- 
лик» (1893)дир. Бу асарларнинг гоявий манбаи Гегелнинг фалса­
фий тизимига бориб такдлади. Унинг мутлок, гоя ва диалектика- 
сини ривожлантиради.
Фр. Брэдли узининг ахлокдй таткдк,отларида инсоннинг ин- 
дивидлик хусусиятларига дик,к,атини жалб кдлади, уни яхлит- 
ликнинг бир кдсмидир деб тан олади. Унинг фикрича, умумий 
реаллик мавжудцир. Унинг «Мантик, тамойиллари» асарида пси­
хологизм танкдд кдлинади. Психологияни Брэдли тажрибавий - 
эмпирик билим, деб атайди. Инсон тафаккури чеклангандир. 
Чунки у алохдда хдцисалар билан шугулланади. Лекин инсон­
ларнинг рухий хаёти эса унверсалийлар билан богликдир. Бу 
ерда у бирламчи ва иккиламчи сифатлар тугрисида фикр юрита- 
ди. Брэдли Жон Локкнинг бирламчи ва иккиламчи сифатлар 
тугрисидаги таълимотига кушилади. Унинг фикрича, иккиламчи 
сифатлар инсон хаётига боклик,. Бирламчи сифатлар эса улар­
нинг гоясидир ва улар реал мавжуд. Иккиламчи сифатларга 
нарсаларнинг ташкд хусусияти, ранги, х,ажми, огирлиги, таъми 
ва бопщалар киради. Бирламчи сифатлар эса нарсаларнинг мо- 
Хиятини ташкил кдлади.
Брэдли хам Афлотун каби нарсалар оламини иккига булади. 
Моддий олам уткинчидир, гоялар дунёси абадийдир. К,ачонки, 
икки олам бирлашса, яхлитлик вужудга келади. Моддийлик ола­
ми мукаммал эмас. Бу олам гоялар оламининг хира куриниши- 
дир. Яхлитлик эса муглоьушкда намоён булади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Брэдли фикрича, мутлокдикда карама-каршиликлар йук,. Хам­
ма нарса мутаносибдир. Мутлокдик эса рух,ий холатдир. Бу рухий 
холатни Брэдли тажриба деб атайди. Тажриба эса ру\ий изтироб 
йигиндисидир.
Ру^ий тажриба тажридий жараёндир. Коинот эса тафаккур, 
Хиссиёт ва ирода бирлигидан иборат.
Брэдли харакат узгаришини инкор килади. Унинг фикрича, 
реал харакат йукдир.
Сабаб ва окибат субъектга боглик,. Ходисалар инсон онгига 
боглик,. Ана шу сабаб-ок,ибат ходисалари вак,т ёки замонда вок,е- 
алар кетма-кетлигидан келиб чик,ади. Бу бизларнинг уйдирмала- 
римиздир, улар факат амалий мак,садда ишлатилади.
Куч, энергия, харакат категориялари хам хак,ик,ий мохиятни 
аникдаши мумкин эмас. Моддий дунё «тугалланмаган борлик,- 
дир». Моддий дунё мутлокдикнинг хира куринишидир. Кдчонки, 
мутлокдик билан кушилса, ушанда хакикат очилади.
Хак,ик,ат амалий характерга эга. Инсонларнинг характери улар­
нинг хак,ик,атларини очиб беради. Мана шу фикрларни кейинча- 
лик прагматизм ривожлантирди.
Брэдли макон ва замоннинг объективлигини хам инкор килади. 
У хам субъектга богликдир.
Замоннинг куп кдтламлилигини тан олади, яъни биз яшаб 
турган замондан ташкари бошк,а замонлар хам бор, дейди Брэд­
ли.
Брэдли фикрича, инсон танаси интеллектуал тузилмадир. 
Тана шу мутлокдикнинг хира куринишидир. Жон эса илохий- 
дир, тажриба марказидир. Худо томонидан яратилгандир, жон- 
лар купдир. Улар хаммаси мутлок^ликда бирлашади, яъни ола- 
мий жонни ташкил к,илади.
Хак,ик,ат — бу зиддиятнинг йукдиги, богликдик, кетма-кет- 
лик ва мутаносибликдир. Якка инсон яхлитликка эриша олмай­
ди, чунки у тулик, тизим эмас. Бутун инсоният фикри бир 
жойдан чик,са мук,имликка эришилади.
Брэдлининг биринчи йирик асари «Ахлок,ий тадк,ик,отлар»- 
дир (1876). Брэдли бу асарида ахлок,ий утилитаризмга к,арши 
чик,ади, чунки у хар к,андай харакатни окдайди. Жумладан, 
Брэдли Кантнинг бурчли ахлок,ини хам расмийлиги учун танк,ид 
цилади. Брэдли фикрича, инсон «атомлашган» индивид эмас, 
балки туликдикнинг, жамиятнинг к,исмидир, инсоннинг жами­
ятдаги холати унга купгина вазифаларни юклайди. Инсонлар 
жамияти Брэдли томонидан механик туда сифатида курилмай- 
ди, аксинча, туликдик, ягоналик, «конкрет умумийлик» сифа­
тида к,аратилади. Индивид далилан ва мантик,ан унга богликдик 
сифатида талк,ин килинади. Фалсафий маънода бу универсалий- 
ларнинг реаллигини тан олишдир, алохидаликка нисбатан бир- 
ламчи ахамиятга эгалигини таъкидлашдир.
Иккинчи йирик асари «Мантик тамойиллари»да (1883) Брэд-
www.ziyouz.com kutubxonasi


ли мантивдаги психологизмни танкдц кдлади. Чунки психоло­
гизм фалсафадаги эмпирик йуналишнинг асосий тамойиллари- 
дан бири эди.
Брэдли Локкнинг абстракция (мавхумлик) тугрисидаги на- 
зариясини х,ам инкор кдлади. Унинг фикрича, абстракция ало­
хида ухшаш тасаввурларни ажратиб олинишидан ташкил топ- 
майди, чунки узига хос томонларни ажратиб олишдан олдин 
биз узига хослик гоясига эга булишимиз керак, бу гоя эса 
универсалийлардир. Брэдли таъкидича, мантикий нукгаи-назар- 
дан конкрет узига хослик иккиламчи характерга эгадир. Универ- 
салийлар алохида ухшаш хиссиётлардан ёки образлардан таш­
кил топмайди, улар бирламчи асосга эгадирлар.
Брэдли учун универсалийлар — бу индивидуумлар йигинди- 
си эмас, шунингдек, мазмунсиз энг умумийлик хам эмас, балки 
индивидуалликнинг хамма кирраларини уз ичига олган конкрет 
умумийликдир. Бир вактнинг узида универсалийга кирувчи ин- 
дивидуалликлар ухшаш эмас, балки айнанликдир, зотан бу ай- 
нанлик фаркдаги айнанликдир.
Шунинг учун хам Брэдли инсон 
акди
кисмларни билишда 
чекланганлигини инкор кдлади. Дастлаб инсон рухий хаёти уни- 
версалийлардан фойдаланади1.
Бундан шундай хулоса килиш мумкинки, индивидуаллик хеч 
цачон мустакил була олмайди, яхлитлик билан, бошка индиви- 
дуалликлар билан чамбарчас боишкцир. Улар уртасида ички 
узаро богланиш бор. Шунинг учун хам хар бир индивидцаги 
узгариш бошкаларда хам узгаришларга олиб келади, жумладан 
яхлитлик хам узгаради. Бу ички муносабатлар назариясидир.
Брэдли дунёни Парменид каби бирликдан иборат демайди. У 
далилларнинг борлигини хам инкор кдлмайди, лекин у алохида 
яширин ходисаларнинг борлигини инкор килади. У шу нарсани 
талаб кдладики, Коинотнинг бутун ходисалари ички бир-бири 
билан бокликдир, улар бутун тизимни ташкил килади. Шунинг 
учун хам биз алохида, умумий тизимдан юлиб олинган фактлар 
хакдда билимга эга эмасмиз. Албатта, алохида фикрлар билди- 
ришимиз мумкин, лекин биз уларни хакдкат эканлигини тас- 
диклай олмаймиз. Улар биз учун гипотеза булиб колади.
Бошкача айтганда, бир нарсани билмокчи булсак, хаммаси- 
ни урганишимиз лозим. Агар биз бор нарсани билишга харакат 
Килсак, бошка нарсалар бунга кандай таъсирда эканлигини 
билолмай коламиз.
Брэдлининг диалектика хакидаги фикрларига келсак, у «кон­
крет умумий» гоядан келиб чикади ёки конкрет тушунчага бог- 
лик. Лекин Брэдли «Ходиса ва реаллик» номли асарида инкор 
диалектикаси хакдда фикр юритади.

Download 13,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish