U. X. Safarov, N. M. Karakulov

Maxsar. 
Maxsar qimmatli moyli o‘simlik hisoblanib, urug‘ida 17-37 foiz 
yog‘ bo‘ladi. Sifati bo‘yicha kungaboqarga o‘xshaydi. Oziq-ovqat va texnik 
maqsadlar uchun ishlatiladi. Maxsarning yog‘i lak, bo‘yoq ishlab chiqarish 
sanoatida ko‘plab ishlatiladi. Maxsarning kunjarasi chorva-mollari uchun yem-
xashak hisoblanadi. Maxsar pichanini tuyalar va mayda mollar xush ko‘rib 
iste’mol qiladilar. Maxsarning vatani Afg‘oniston. Hindistonda, Birlashgan Arab
Amirligida, Eron, Markaziy va Janubiy Amerikada qadimdan ekib kelinadi. 
O‘zbekiston, Qozog‘iston va Tojikistonda bahorikor yerlarda ekiladi.
Kunjut. 
Moyli o‘simliklar ichida kunjut yog‘ining miqdori bo‘yicha ajralib 
turadi. Uning tarkibida eng ko‘p 48-63 foiz yog‘, 16-17 foiz azotsiz moddalar, 16-
19 foiz oqsil bo‘ladi. U oziq-ovqat, qandolat, konserva sanoatida, tibbiyotda keng 
ishlatiladi. Kunjut moyi yuqori sifatli o‘simlik moyi hisoblanadi va qandolat 
sanoatida, konserva, margarin tayyorlashda hamda tabobatda ishlatiladi. 
Qobig‘idan tozalangan va urug‘i maydalangan kunjutdan yuqori navli xolva 
tayyorlanadi (taxin xolva). Kunjarasi esa chorvachilikda yuqori sifatli ozuqa 
hisoblanadi. Vatani Afrika. Markaziy Osiyoga Hindistondan keltirilgan. Dunyo 
bo‘yicha 6,73 mln.ga yerga kunjut ekiladi.
Kartoshka - Janubiy Amerika mintaqasi uchun xos ildiz tuganakli o‘simlik 
bo‘lib, asosan mo‘tadil iqlim mintaqalari uchun xos. Ma’lumotlarga ko‘ra 

---

151 
kartoshka aholining kam ta’minlangan qatlami uchun ko‘proq xos bo‘lgan qishloq 
xo‘jalik ekini bo‘lib, G‘arbiy Yevropa davlatlarida mazkur ekin turi yem-xashak va 
texnik ekin sifatida qaraladi
2
. 90-yillar boshlarida kartoshka yetishtiruvchi asosiy 
davlatlar qatoriga Rossiya, Polsha va Xitoy kirar edi. Biroq keyinchalik mazkur 
davlatlar joylashuvida o‘zgarishlar yuzaga keldi va Xitoy birinchi o‘ringa chiqdi. 
Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan kartoshka miqdoriga ko‘ra Belorus va Polsha 
jahonda yetakchi o‘rinlarni egallaydi. Yetakchi eksporterlar G‘arbiy Yevropa va 
Shimoliy Amerika davlatlari sanaladi.
Qand lavlagi shakar olishda, shuningdek, yem-xashak ekini sifatida muhim 
ahamiyat kasb etadi. Uning asosiy mintaqalari Yevropa va MDH davlatlari bo‘lib, 
bugungi kunda ham asosiy rayonlar Sharqiy va G‘arbiy Yevropa hisoblanadi.
Jahonda qand lavlagi yetishtirishda yetakchi davlatlar Ukraina va Rossiya 
hisoblangan. Biroq keyingi yillarda ushbu ko‘rsatkichlar Ukrainada biroz kamaydi. 
Shakarqamish -