U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

Xalqaro hisoblashuvlar banki (XHB) 
SHveysariyaning Bazel shahrida 
joylashgan bo‘lib, u xalqaro moliyaviy tashkilot hisoblanmasada, bank faoliyatini 
xalqaro tartibga solishda yetakchi rol o‘ynaydi. XHB Evropaning deyarli barcha 
mamlakatlarini, Kanada, Avstraliya, YAponiya hamda AQSH tijorat banklari 
guruhini o‘z tarkibida birlashtiradi. 70 dan ortiq Markaziy banklar o‘zlarining 
oltin-valuta zahiralarini XHB hisobvaraqlarida saqlaydilar. 
Evropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB) 
SHarqiy Evropa hamda sobiq 
Ittifoq mamlakatlariga valuta-moliya sohasida ko‘maklashishni muvofiqlashtirish 
maqsadida 1990 yilda tashkil etildi. Uning asosiy faoliyati Markaziy va SHarqiy 
Evropa, MDH mamlakatlarini isloh qilish jarayonlari bilan bog‘liq turli 
ko‘rinishdagi dastur va loyihalarni moliyalashtirishga, bu mamlakatlarning jahon 
xo‘jaligiga moslashuvini jadallashtirishga ko‘maklashishga yo‘naltirilgandir.
Bugungi kunda sanab o‘tilgan bu kabi davlatlararo tashkilotlarning xalqaro 
valuta-moliya 
sohasidagi 
munosabatlarni 
tartibga 
solish 
va 
yanada 
takomillashtirishga qaratilgan faoliyatining ahamiyati tobora oshib bormoqda. Shu 
bilan bir qatorda mazkur tuzilmalarning rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy 
yordam ko‘rsatish tartibini takomillashtirish, bunda ko‘mak berilayotgan 

---

308 
mamlakatlarning milliy manfaatlariga putur yetkazmaslik, faoliyat yo‘nalishi 
sifatida ko‘proq iqtisodiy maqsadlarning ilgari surilishi kabi jihatlarga e’tibor 
kuchaytirish zarur bo‘ladi. 
Asosiy tayanch tushunchalar 
Xalqaro valuta tizimi – xalqaro valuta munosabatlarining davlatlararo bitimlarda 
huquqiy jihatdan mustahkamlangan shakli. 
Valuta kursi – bir mamlakat valutasining boshqa mamlakat valutasida 
ifodalangan bahosi. 
To‘lov balansi – mamlakat rezidentlari (uy xo‘jaliklari, korxonalar va davlat) 
va chet elliklar o‘rtasida ma’lum vaqt oralig‘ida (odatda bir yilda) amalga 
oshirilgan barcha iqtisodiy bitimlar natijasining tartiblashtirilgan yozuvi. 
Iqtisodiy bitimlar – qiymatning har qanday ayirboshlanishi, ya’ni tovarlar 
ko‘rsatilgan xizmatlar yoki aktivlarga mulkchilik huquqining bir davlat 
rezidentlaridan boshqa davlat rezidentlariga o‘tishi bo‘yicha kelishuvlar. 
Absorbsiya - yalpi ichki mahsulotning mazkur mamlakatdagi uy xo‘jaliklari, 
korxonalar va davlatga realizatsiya qilinadigan qismi.