U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

To‘rtinchi davr (1980 yildan – hozirgi vaqtgacha) 
Operatsion tizimlar rivojlanishidagi keyingi davr katta integral 
sxemalarni (KIS) yuzaga kelishi bilan bog‘liq bo‘lgan davrdir. Bu 
yillarda integratsiya darajasi keskin o‘sishi va mikrosxemalar 
arzonlashishi yuz berdi. Kompyuterdan mutaxassis bo‘lmagan 

---

14 
foydalanuvchilar foydalanishi imkoni yuzaga keldi, va shaxsiy 
kompyuterlar davri boshlandi. 
Arxitektura jihatidan, shaxsiy kompyuterlar, minikompyuterlar 
turlari sinflaridan hech narsasi bilan farq qilmas edi, faqat ularning 
narxlarida farq bo‘ldi. Minikompyuterlar korxona va universitetning 
bo‘limlariga shaxsiy hisoblash markaziga ega bo‘lishiga imkon bergan 
bo‘lsa, shaxsiy kompyuter esa bunday imkoniyatni alohida inson 
uchun yaratdi. 
Kompyuterlardan hisoblash texnikasi sohasida mutaxassis 
bo‘lmaganlar ham keng ko‘lamda foydalana boshladilar, bu esa o‘z 
navbatida “do‘st” dasturiy ta’minotni yaratishni talab etdi, bu 
dasturchilarni alohida o‘rnidan qo‘zg‘atdi. 
Operatsion tizimlar bozorida ikkita tizim ustunlik qila 
boshladilar: MS-DOS va UNIX OT lari. Bir foydalanuvchili MS-DOS 
OT lari Intel 8088 asosida qurilgan mikroprotsessorlar, va keyin 
80286, 80386 va 80486 asosida qurilgan kompyuterlarda foydalanildi. 
Multidasturli, ko‘p foydalanuvchili UNIX operatsion tizimi Intel 
bo‘lmagan kompyuterlar muhitida ustunlik qila boshladi, ayniqsa 
yuqori unumdorlikka ega bo‘lgan RISC-protsessorlar uchun. 
Tarmoq OTlarida, foydalanuvchi tarmoqda boshqa kompyuterlar 
mavjudligi haqida bilishlari va boshqa kompyuterga uning 
resurslaridan, 
asosan 
fayllaridan 
foydalanish 
uchun 
boshqa 
kompyuterga mantiqan kirishlari kerak edi.
Tarmoqdagi har bir mashina, kompyuterning avtonom operatsion 
tizimidan tarmoqda ishlashga imkon beradigan qo‘shimcha vositalarga 
ega bo‘lgan lokal operatsion tizimi vazifasini bajaradi. 
Tarmoq operatsion tizimi, bir protsessorli kompyuter operatsion 
tizimidan asosli farq qilmaydi. Ularning tarkibida, albatta, tarmoq 
interfeysini qo‘llovchi (tarmoq adapteri drayveri) va shu bilan birga 
tarmoqdagi boshqa kompyuterlarga masofadagi kirish vositalari va 
masofadagi fayllarga murojaat vositalari mavjuddir, ammo bu 
qo‘shimchalar operatsion tizimni tuzilishini tubdan o‘zgartirmaydi. 
Hisoblash tizimlarini rivojlanishi bosqichlarini ko‘rib chiqib, biz 
rivojlanish jarayonida klassik OT lar bajargan 6 ta asosiy 
funksiyalarni ajratishimiz mumkin: 

vazifalarni (yoki topshiriq) rejalashtirish va protsessordan 
foydalanish; 

---

15 

dasturlarni kommunikatsiya va sinxronizatsiya vositalari bilan 
ta’minlash; 

xotirani boshqarish; 

fayl tizimini boshqarish; 

kiritish/chiqarishni boshqarish; 

xavfsizlikni ta’minlash. 
Har bir keltirilgan funksiyalar odatda OT tarkibidagi 
komponentalaridan biri sifatida amalga oshirilgan. Ular boshidanoq, 
OT komponenti sifatida yaratilgan emas, ular rivojlanish jarayonida 
yuzaga keldi. 
Inson yaratgan hisoblash tizimi rivojlanishi 
(evolyutsiyasi) shu yo‘ldan ketdi, ammo hech kim bu yo‘l 
rivojlanishning yagona mumkin bo‘lgan yo‘li deb isbot qilaolmaydi.