U. N. Tashkenbayevning umumiy tahriri ostida

Aralash matnlar. 
Ko‘plab o‘zgarmas va dinamik matnlar – yagona,
bir-biri bilan ma’no jihatdan bog‘liq bo‘lgan qisqa va uzun matn shakl-
laridan iborat, shuning uchun ular aralash matnlar deyiladi. Aralash matn
turlariga rasmli sahifalar yoki tagida tushuntirish berilgan sahifalar 
kiradi. 
Aralash matn turg‘un matnli jurnallar: ma’lumotlar kitobi yoki dalolat-
nomalar uchun umumiy shakl bo‘lib, ma’lumotni yetkazishda mualliflar 
turli ifoda shakllaridan foydalanadi. 
Dinamik matnlar ichidagi rasmiy veb-sahifalar ham, odatda, aralash 
matn hisoblanadi, masalan, xabarga asoslangan matnlar, ro‘yxatlar
jamlan masi, paragraflar va ko‘p hollarda sahifalar. Xabarga asoslangan 
matnlar sirasiga onlayn arizalar, elektron xatlar (e-mail) va forumlar, uzun 
va qisqa shakldagi matnlar kiradi.

---

23
O‘qish savodxonligi doirasidagi anglash, o‘z navbatida, o‘quvchilarning 
o‘qish savodxonligidagi bilim saviyasini baholash uchun mo‘ljallangan 
savol va topshiriqlarda aks etgan bo‘lishi kerak.
Harakatlar rejasi (Ssenariy). 
O‘qish ma’lum bir maqsad yo‘lida amalga 
oshiriladigan maqsadli harakatdir. Ko‘plab an’anaviy o‘qishni baholashda, 
imtihon topshiruvchilariga bir-biriga mazmun jihat dan bog‘lanmagan 
ko‘plab umumiy mavzular berilgan. O‘quvchilar har bir matndagi savollarga 
alohida-alohida javob berishgan, so‘ng avvalgisi bilan bog‘lanmagan 
keyingi matnga o‘tishgan. 
Bu an’anaviy shaklda o‘quvchilarning keyinroq keladigan matnga
javob berish paytida avvalgi o‘qigan ma’lumotlarini «unutib» qo‘yishi 
kutilgan. Natijada, ba’zi ajratilgan savollarga alohida javob berilganda 
o‘qish uchun umumiy maqsad yo‘qoladi. 
Harakatlar rejasi asosida baholash usuli, aksincha, o‘quvchilarning 
topshiriq bilan ishlab, bilimini namoyon etishi orqali ularning nimaga 
qodir ekanliklarini nisbatan aniq baholash imkonini beradi. 
PISA – 2018 baholash tizimidagi harakatlar rejasida o‘quvchilarning 
umumiy maqsadli o‘qishlarini baholash uchun yuqori darajadagi topshi-
riqlarni bajarishlariga yordam beruvchi mavzu jihatdan bir-biri bilan
bog‘liq matnlar to‘plami mavjud. 
Topshiriqlar.
Har bir ssenariy bir yoki undan ortiq topshiriqlardan
tashkil topadi. Har bir topshiriqda o‘quvchidan an’anaviy turmush bilan 
bog‘langan matnlarga doir savollarning ham berilishi hisobga olingan. 
O‘quvchi bir nechta matnlarni qiyoslab, ancha murakkab bo‘lgan 
topshiriqlarni bajarishi, internetdan qidiruv natijalarini tahlil qilishi
hamda matn lardagi ma’lumotlarni tasdiqlashi mumkin. Har bir topshiriq 
belgilan gan doi rada berilgan bir yoki undan ortiq faoliyatlarni baho-
lashga mo‘l jallangan. 
O‘quvchilarning qobiliyatlarini baholash uchun ssenariydagi topshi-
riqlar qiyinlik darajasiga ko‘ra eng osonidan eng murakkabiga qadar
tartib lanadi. Misol uchun, bir o‘quvchi unga berilgan dastlabki topshiriqda 
qi diruv natijasi bo‘yicha muayyan hujjatning joylashuvini topishi
zarur bo‘lishi mumkin, ikkinchi topshiriqda esa matnda aniq
ta’kid langan ma’lumot yuzasidan savollarga javob berish so‘ralishi