U jo'Rayev, R. F a r m o n o V, s h. E r g a s h e V

Imperiyaning yarim  m u s t a m l a k a g a aylanishi.  B u y u k 
davlatlar Turkiya ichki ishlariga aralashishni tobora kuchaytirdilar. 
R o s s i y a n i n g  T u r k i y a g a  q a r a m  o ' l k a l a r d a  m u s t a h k a m l a n i b olishga 
u r i n i s h l a r i 1853- yilda  S h a r q  u r u s h i n i keltirib  c h i q a r d i .  B u  u r u s h 
R o s s i y a tarixiga  Q r i m urushi  n o m i bilan kirgan.  R o s s i y a  p o d s h o s i 
N i k o l a y I  s u l t o n d a n  R o s s i y a n i  T u r k i y a  i m p e r i y a s i g a  q a r a m o'l­
kalarda yashovchi barcha pravoslav xalqlarining homiysi ekanligini 
t a n  o l i s h i n i  t a l a b  e t d i .  B u y u k  B r i t a n i y a  v a  F r a n s i y a  s u l t o n n i  b u 
talabni rad etishga undadilar.  O q i b a t d a  R o s s i y a - Turkiya urushi 
boshlandi. 
U r u s h d a  B u y u k Britaniya,  F r a n s i y a  v a  T u r k i y a  u c h l i k ittifoqi 
g'alaba qozondi. Biroq bu g'alaba Turkiyaning  B u y u k Britaniya va 
Fransiyaga qaramligini yanada kuchaytirdi. Urush natijasida imzolan-
gan Parij Tinchlik shartnomasi Turkiya ustidan amalda  G ' a r b davlat­
larining «homiyligi»ni  t a ' m i n l a d i .  C h e t elliklarga Turkiyada yer va 
b o s h q a ко  ' c h m a s mulklar sotib olishga ruxsat etdi. Chet davlatlarga 
berilgan konsessiyalav kafolatlandi. Shu tariqa  T u r k i y a n i n g  y a r i m 
m u s t a m l a k a g a aylanishiga  y o ' l ochildi.  G ' a r b i y  Y e v r o p a d a sanoat 
to 'ntarishi tugallanayotgan bir davrda Turkiyada hamon о 'rta asr feodal 
tartiblari hukmronligicha qolaverdi. 
G'arb davlatlarining Turkiyaga nisbatan tutgan siyosatlari bu tartiblarni 
yanada mustahkamladi. XDC asrning 60- yfflariga kelib mustamlakachi buyuk 
davlatlar Turkiyada uning siyosatinibelgilashgaimkonberuvchi iqtisodiy 
va siyosiy mavqega ega bo 'lib oldilar. 
Ayni paytda Turkiya moliyaviy qaramlik  b o t q o g ' i g a  h a m bota 
boshladi. 70- yillarda uning chet davlatlardan qarzi 2,4 mlrd frankni 
tashkil etdi. Shu tariqa bir vaqtlar dunyoning 3 qit' asida  h a m katta-katta 
mustamlakalarga ega bo 'lib olgan Turkiya endilikda Yevropaning buyuk 
davlatlari yarim mustamlakasiga aylandi. 
Konsessiya (lotincha - ruxsat, yon berish) - davlat korxo-
nalarini, mulkini muayyan muddatga chet el kapitaliga berish 
haqidagi kelishuv shartnoma.