ЫСМАЛАР ТЫ/РИСИДА МАЪЛУМОТ
Ысмалар куп учрайдиган касалликлардан бири былиб, бластома (blastana — ысиш) сызидан олинган. Ысма организм мухитида бузилган атипик хужайралардан ташкил топган ты=иманинг патологик ысишидир. Усмаларнинг энг хавфлиси—рак (хавфли усма) дир. Патологик анатомия далилларига кура 40 дан ошиб вафот этган 6—7 та одамнинг бири ракдан улган. Усма касалликлагри сони-нинг купайишида унинг яширин (патент) даври жуда узок (10—12 йил ва ундан ортик) былиши мухим ахамиятга эга. Усмаларнинг ривожланиши ёки камайишида атроф мухит, яшаш шароити ва мехнат мухим роль ыйнайди.Касалликнинг тузалиши унинг ыз вактида ани=ланишига боглик. Ысма \ар кандай ты=иманинг махаллий ысиши ор=али пайдо быладиган патологик ходисадир.
^Х а в фл и Ысмалар организм ты=ималарида ривожланиб улар ичига кириб таркалади ва моддалар алмашинувини бузади, органлар функциясини издан чикаради, уларнинг асосий ты=ималарини емиради ва атрофдаги органларга тар=алади.
Ысма бош=а касалликлар натижасида патологик ызгарган ты=ималардан ёки эмбрионал ривожланишдан нотугри усган ты=ималардан хам пайдо былиши мумкин. Аввал Ысма куртаги (ракдан олдинги давр), сунгра Ысма ривожланади. Бунда нормал х,олатдаги хужайралар =аторида патологик (кариокинез) шакл олган (катта ва куп ядроли) хужайралар учрайди ва атипизма ходисаси кызатилади.
Ты=има атипизмаси — Ысма структура элементларининг ноты\ри нисбати билан ани=ланади. Жумладан, мускул толалари маълум йуналишда жойлашган, =он томирлар хар бир орган учун ызига хос шаклда тыр хосил килади. Ысмаларда эса бундай аник тузилиш учрамайди. Масалан, мускул Ысмасида ты=ималар тар-тибсиз йуналган, ораларида тугунлар былади. Бунга дискомплек-сация дейилади. Баъзида дискомплексация аник, былса-да, орган шакли сакланиб колади.
Щужайра атипизмасида — Ысма паренхимасининг хужайра-лари ва ядролари тырли катталик ва шаклда (полиморф) былади. Хужайра таркибида тырли киритмалар (оксил доналари, ё\ томчилари ва бош=алар) учрайди. Ысма хужайралари узига хос хусусиятларини йыкотади, уларда тез ва тухтовсиз ысиш ва былиниш кызатилади. ^ужайраларнинг бундай ыз шаклларини йукотиб атипик (куп ядроли патологик) шаклда былиши а н аплазия (апа —тескари— рlаsis— хосил былиш) деб аталади.
Ысмалар Ысмали куртак (Ысма хужайраларининг купайиши) дан ривожланади. Ысмалар марказий, экспансив ёки инфильтратив ысади. Экспансив ысиш Ысманинг тугун куринишида усиб, катталаша борган сари кушни ты=ималарни четга суриб куйиш билан бош=а Ысмалардан фаркланади. Ысма хужайралари кушни ты=ималарга усиб кирмаслиги унинг хавфсизлигини ифодалайди. Четга сурилган ты=има купинча атрофияланади ёки яллигланиб (Ысма атрофида) фиброз капсула билан копланиб тыради.
Ысма инфильтратив усганида Ысма хужайралари кушни ты=ималарга (ты=има орали=лари, лимфа ва капиллярларга) усиб кириб, уларни эзиб аста-секин емиради. Бинобарин, инфильтратив ысишлар-да Ысмаларнинг чегарасини ани=лаш кийинлашади. Бундай пайтлар-да операция килганда хам уларни бутунлай олиб ташлаш им=они былмайди. Гарчи олиб ташланса, унинг урнида янгиси (рецидив) пайдо былади. Ысма тугунлари одатда тырлича катталикда былади.
Ысманинг ысиш тезлиги унинг характерига боглик. Хавфсиз Ысмалар секин (йиллаб) ысади, катталиги (корин бышли\ида) бир неча килограммгача етиши кызатилган. Хавфли Ысмалар тезрок ысади. Тырли травмалар Ысманинг ысишини тезлаштирса, Ысма атрофидаги йирингли яллирланиш уларнинг ысишини секинлаштиради.
Ысмаларда купинча дистрофик (шилликланиш) ва некротик процесслар ривожланади^
Ысма хужайралари айрим вактда нормал ты=имага хос функция-ларйй бажаради. Жумладан, жигар Ысмаси ут ишлаб чикариши, гипофиз Ысмаси шу органга ухшаб гормон ишлаб чикариши мумкин. Талайгина хавфсиз Ысмалар усиб кушни ты=ималарни сш.иб куяди. Жумладан, калла суяги бышли\идаги Ысма ысиб, мияни эзиб жуда о\ир ызгаришларни келтириб чикаради.
Ысма касаллигида моддалар алмашинуви кескин бузилиб бемор хаддан таш=ари озиб рак кахексияси юзага келади. Бунда оксил ва углеводларнинг парчаланиб улгурмаган =исми =онга шимилиб организмни захарлайди, =он ва сийдик таркибида эса узнга хос оксиллар пайдо былади.
Ысмаларнинг тырлари уларнинг кайси ты=имадан (биримирув-чи, мускул ёки нерв ты=ималаридан) ривожланганлигига =араб ажратилади. Хавфсиз Ысмалар аста-секин усиб, метастазлар ва рецидивлар бермайди. Улар организмни холдаи хам тойдирмайди, Хавфли Ысмалар органларни инфильтрлаб, тез усиб метастазлар ва рецидивлар беради, организмни емириб рак кахекциясини ^ келтириб чикаради. Бундан таш=ари, хавфсиз Ысмалар билан хавфли Ысмаларнинг уртасида орали= Ысмалар хам былади. Баъзида » хавфсиз Ысма хавфли Ысмага айланиб кетиши мумкин. Хавфсиз Ысмалар жойлашган жойи ва функцияларига =араб (бош мия ты=имаси ва эндокрин безлардаги Ысмалар) организмга хавфли былиши, хатто, беморни улимга олиб келиши мумкин. Айни вактда теридаги хавфли Ысмалар организмга зарарсиз холда бир неча йиллаб ысиши мумкин. Бинобарин, Ысмаларнинг хосил былган ты=има тырига ва уларнинг морфологик тузилишига. етишган даражасига =араб тырларини ани=лаш кийин эмас. Ысмаларнинг номи, одатда, Ысма х,осил былган ты=има номининг охирига «ома» кушилишидан келиб чикади. Масалан, суяк Ысмаси остеома, томир Ысмаси ангиома деб аталади ва х. к.
Хавфли Ысмалар хам тырлича ном билан аталади. Масалан, эпителиал ты=има Ысмаси рак (сапсег, сагсшота), бириктирувчи ты=има Ысмаси саркома деб юритилади. Саркома хам тырлича былиб, суяк Ысмаси гтео с а р к о м а , бойламлар Ысмаси— хондросаркома, мускуллар Ысмаси — миосаркома деб юритилади ва х,. к.
Эпителийдан пайдо былган хавфсиз Ысмалар: папилломалар, аденомалар ва кисталарга тафовут килинади. Папилломалар тери ва шиллик пардаларнинг копловчи эпителиисидан сурсичсимон шохланадиган дарахтга ухшаб ысади. Сургич томони бир ёки бир неча кават эпителийдан копланган былиб, унинг асоси =он, лимфа томири ва нерв толали бириктирувчи ты=имадан тузилган. Тери папиллома (сугал) лари ясси эпителий билан копланган. Ичак, меъда ва овоз бойламлари, бачадон ва ковукдаги шиллик парда папилломалари полиплар деб аталади.
Аденомалар — без эпителийсидан ривожланиб, меъда, бачадон шиллик пардалари, сут бези ва кал=онсимон безларда учрайди, Улар тузилиши билан узи хосил былган безга ухшайди. Баъзида Ысманинг безли ты=ималари орасида бириктирувчи ты=има толалари
кучли ривожланган былади. Бундай Ысмаларга фиброаденома дейилади. Одатда, аденомаларда кыплаб без суюкликлари тупланиб, без катакчаларини кенгайтириб уларни кисталарга айлантиради.
Киста — бирор нарса билан тылган бышли= былиб, кыпинча, без чи=арув йылларининг беркилиши натижасида уларда суюклик тыпланишидан пайдо былади.
Бундан таш=ари, тиш куртакларидан одонтома, сылак безларида аралаш Ысмалар ва кур ичакнинг чувалчангсимон усирида карциноидлар каби жуда кам учрайдиган Ысмалар хам учрайди.
Рак (сапсег, сагапота)—кып учрайдиган хавфли Ысма былиб, ахоли улимининг 10% ини ташкил килади. Рак тери, корин бышли\идаги барча органларда нафас системаси органлари, ички секреция безларида учрайдй. Меъдада, упка ва бронхларда (кыпрок эркакларда) кып учрайди. Булардан кейинги ыринда кизилунгач, бачадон, сут безлари, тери раки тыради. Ешларга нис-батан 50 ёшдан ошган одамларда рак 10 марта купрок пайдо былади.
Аденокарциномалар — безли ты=имадан тузилган былиб, аденомаларни эслатади. Бундан таш=ари, бачадон йылдоши =олди\идан хориоэпителиома, мояк тератомаси, ё\рокка тушиб улгурмаган мояк раки семинома, буйракда гипернефроид сероз парданинг =опловчи хужайраларида мезотелиома, буйрак усти безида гипернефрома каби раклар былади. Талайгина раклар лимфа томирлари ор=али тар=алади.
Do'stlaringiz bilan baham: |