U. G‘afUrov, Q. SharIpov

IQTISoDIY foYDa va BUXGaLTErIYa foYDaSI
Oldingi mavzularda ichki va tashqi xarajatlarning o‘zaro farqini ko‘rib 
chiqqan edik. Shundan kelib chiqqan holda, iqtisodiy foyda va buxgalteriya 
foydasini  o‘zaro  farqlash  lozim.
Iqtisodiy foyda – 
yalpi  pul  tushumi  bilan  barcha  ichki  va  tashqi 
xarajatlarning  farqi. 
Buxgalteriya foydasi – 
yalpi  pul  tushumi  bilan  tashqi  xarajatlar-
ning  farqi.
Shu  sababli  buxgalteriya  foydasi  iqtisodiy  foydadan  ichki  xarajatlar 
miqdoriga  ko‘proqdir. 
Buxgalteriya 
foydasi
Umumiy  pul 
tushumi
Tashqi 
xarajatlar

---

96
Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi umumiy va buxgalteriya xa-
rajatlari  hamda  foydasining  farqlanishini  quyidagi  tasvir  orqali  yaqqolroq 
tasavvur  etish  mumkin.
rENTaBELLIK 
Sizning korxonangiz faoliyati moliyaviy natijalarini baholash uchun foy-
da  olishning  o‘zi  yetarli  emas.  Chunki  olingan  foyda  hajmi  korxona  fao-
liyati ko‘lami to‘g‘risida to‘liq ma’lumot bera olmaydi. Shunga ko‘ra, foyda 
hajmini uni olish maqsadida amalga oshirilgan ishlab chiqarish xarajatlariga 
taqqoslanishi  moliyaviy  natijani  to‘g‘ri  baholash  imkonini  beradi.  Mazkur 
ko‘rsatkich  rentabellik  deb  ataladi.
rentabellik 
–  foyda  hajmining  ishlab  chiqarish  xarajatlariga  nis-
batining  foizdagi  ifodasi.
Siz o‘z korxonangiz faoliyati rentabelligini hisoblamoqchi bo‘lsangiz, u 
holda  quyidagi  formuladan  foydalanishingiz  mumkin:
R
TC
=
×
100%
Bu  yerda:  R  –  rentabellik;  Pr  –  foyda  hajmi;  TC  –  ishlab  chiqarish 
xarajatlari.
Aytaylik,  sizning  korxonangizda  daftar  ishlab  chiqarishdan  olingan  foyda 
hajmi  24  mln.  so‘mni,  ishlab  chiqarish  xarajatlari  esa  60  mln.  so‘mni  tash-
kil  etsa,  rentabellik  darajasi  40%  (24  mln.  so‘m  /  60  mln.  so‘m) × 100%)  ni 
tashkil  etadi. 
Rentabellik ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga to‘g‘ri mutanosib 
hamda ishlab chiqarish xarajatlariga teskari mutanosibdir. Shu tufayli ren-
tabellik  korxona  ish  samaradorligining  integral  ko‘rsatkichi  hisoblanadi.
Foydaning  o‘sishiga,  chiqarilayotgan  mahsulot  umumiy  hajmi  o‘z-
garmagan holda ikki yo‘l bilan: 1) ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish 
hisobiga;  2)  narxni  oshirish  hisobiga  erishish  mumkin. 
Iqtisodiy 
foyda
Umumiy  pul 
tushumi
Tashqi 
xarajatlar
Ichki 
xarajatlar
Pr

---

97