Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev

18-mavzu: 
Xususiy xavfsiz virtual tarmoqlar 
 
Internet  ning  gurillab  rivojlanishi  natijasida  dunyoda  axborotni  tarqatish  va 
foydalanishda sifatiy o’zgarish sodir bo’ldi. Internet foydalanuvchilari arzon va 
qulay  kommunikatsiyaga  ega  bo’ldilar.  Korxonalar  Internet  kanallaridan  jiddiy 
tijorat va boshqaruv axborotlarini uzatish imkoniyatlariga qiziqib qoldilar. Ammo 
Internetning qurilishi printsipi niyati buzuq odamlarga axborotni o’g’irlash yoki 
atayin  buzish  imkoniyatini  yaratdi.  Odatda  TCP/IP  protokollar  va  standart 
Internet-ilovalar (e-mail, 
Web,  FTP)  asosida  qurilgan  korporativ  va  idora  tarmoqlari  suqilib  kirishdan 
kafolatlanmaganlar. 
Internetning  hamma  yerda  tarqalishidan  manfaat  ko’rish  maqsadida  tarmoq 
xujumlariga samarali qarshilik ko’rsatuvchi va biznesda ochiq tarmoqlardan faol 
va  xavfsiz  foydalanishga  imkon  beruvchi  virtual  xususiy  tarmoq  VPN  yaratish 
ustida  ishlar  olib  borildi.  Natijada  1990  yilning  boshida  virtual  xususiy  tarmoq 
VPN  kontseptsiyasi  yaratildi.  "Virtual"  iborasi  VPN  atamasiga  ikkita  uzel 
o’rtasidagi  ulanishni  vaqtincha  deb  ko’rilishini  ta’kidlash  maqsadida  kiritilgan. 
Haqiqatan, 
bu ulanish doimiy
, qat’iy bo’lmay, faqat ochiq tarmoq bo’yicha trafik 
o’tganida mavjud bo’ladi. 
Virtual  tarmoq  VPNlarni  qurish  kontseptsiyasi  asosida  yetarlicha  oddiy  g’oya 
yotadi: agal global tarmoqda axborot almashinuvchi ikkita uzel bo’lsa, bu uzellar 
orasida  ochiq  tarmoq  orqali  uzatilayotgan  axborotning  konfidentsialligini  va 
yaxlitligini ta’minlovchi virtual himoyalangan tunnel qurish zarur va bu virtual 
tunneldan  barcha  mumkin  bo’lgan  tashqi  faol  va  passiv  kuzatuvchilarning 
foydalanishi xaddan tashqari qiyin bo’lishi lozim. 
SHunday  qilib,  VPN  tunneli  ochiq  tarmoq  orqali  o’tkazilgan  ulanish  bo’lib,  u 
orqali virtual tarmoqning kriptografik himoyalangan axborot paketlari uzatiladi. 
Axborotni  VPN  tunneli  bo’yicha  uzatilishi  jarayonidagi  himoyalash  quyidagi 
vazifalarni bajarishga asoslangan: 

---

 
        O’MT =  Axborot texnologiyalari             
Tuzuvchi:      Maxsus fan o’qituvchisi              O’lmasbek Xolmirzayev  
             
2-son KHM
                           
= 97 =
 
   
 
 

 
 
o’zaro aloqadagi taraflarni autentifikatsiyalash; 

 
 
uzatiluvchi ma’lumotlarni kriptografik berkitish (shifrlash); 

 
 
etkaziladigan axborotning haqiqiyligini va yaxlitligini tekshirish. 
 
Bu  vazifalar  bir  biriga  bog’liq  bo’lib,  ularni  amalga  oshirishda  axborotni 
kriptografik  himoyalash  usullaridan  foydalaniladi.  Bunday  himoyalashning 
samaradorligi  simmetrik  va  asimmetrik  kriptografik  tizimlarning  birgalikda 
ishlatilishi  evaziga  ta’minlanadi.  VPN  qurilmalari  tomonidan  shakllantiriluvchi 
VPN  tunneli  himoyalangan  ajratilgan  liniya  xususiyatlariga  ega  bo’lib,  bu 
himoyalangan ajratilgan  liniyalar 
umumfoydalanuvchi  tarmoq
, masalan Internet 
doirasida,  saflanadi.  VPN  qurilmalari  virtual 
xususiy  tarmoqlarda  VPN-mijoz
, 
VPN-server  yoki  VPN  xavfsizligi  shlyuzi  vazifasini  o’tashi  mumkin.