Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev

Tuzuvchi:      Maxsus fan o’qituvchisi              O’lmasbek Xolmirzayev  
             
2-son KHM
                           
= 57 =
 
   
xatolardan  holi  emas.  Bu  detektorlarga  ham,  fagalarga  ham  taaluqli.  Shu  yerda 
biz  ta'kidlashimiz  lozimki,  biz  faga  deb  atalayotgan  dasturlar  aslida  "detektor-
faga"ning  o'zi. Shuning uchun ularning  ishida  viruslarni aniqlashda ham, ularni 
davolashda ham xatolar bo'lishi mumkin. 
Ishlatilayotgan  detektorlar  ko'pincha  viruslarni  payqamay,  zararlangan  fayllarni 
o'tkazib  yuboradilar.  Masalan,  juda  mashhur  McAFee  Associates  firmasiga 
tegishli  SCAN  kompleks  detektori  bizning  mamlakatimizda  keng  tarqalgan 
viruslarni  payqamay  o'tkazib 
yuboradi  va  yangi
,  bir  nechta  yolg'on  ishlanmalar 
beradi. Shuning uchun bir nechta detektorlarni bir yo'la qo'llash "ovoz berish yo'li 
bilan" zararli dasturlarning ro'yxatini tuzish mumkin. 
Arxivda  saqlanayotgan  dasturlarga  detektorlarni  qo'llash  samarasiz  ekanligini 
ta'kidlash lozim. Bunda dasturlarni arxivdan ozod etish lozim. Aks holda, detektor 
mazkur  fayllarni  tekshirmaydi.  Yana  faga  noo'rin  dasturning  foydali  qismini 
"tishlashi  mumkin".  Aynan  shu  yerda  detektor  yolg'on  axborot  bergan  bo'ladi. 
Faga ishlab turgan dasturni ishdan chiqarishi hech gap emas. Yana bir eng katta, 
yo'l qo'yiladigan xatolardan biri himoyalanmagan disketaning qo'lma-qo'l yurishi 
 
va  ishonchsiz  disketalarni  yuklashdir.  Shuning  uchun  disketalarni  doimo 
himoyalash 
kerak. 
Faqat 
ishonchlidisketalardanginafoydalanishdarkor. 
Va yana bir yo'l qo'yiladigan xatoga maxsus to'xtalamiz. Bu A disk yuritgichda 
disketa  bo'la  turib,  kompyuterni  qayta  yuklashdir.  Bunda  BIOC  aynan  disk 
yuritgichdagi  disketadan  dasturni  yuklaydi,  natijada  disketadagi  boot-virus 
vinchesterga yuqadi. 
Faganing sifati, 
eng avvalo
, u qayta ishlayotgan viruslar soniga bog’liq. Bundan 
tashqari,  interfeys  qulayligi  ham  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bular  faganing 
hisobotini yaxshilaydi. Odatda, fagalar bir necha viruslarga mo'ljallangan bo'lib, 
qolganlari uchun samarasiz bo'lishi mumkin. 
 
 
Virusdan himoyalanish usullarini qo'llash 
"Virus-himoya  vositalari"  muammosi  xuddi  "hujum  quroli  -  himoya  quroli" 
muammosiga o'xshaydi. Himoya vositalari ko'paygan sari hujum vositalari ham 
takomillashib,  uni  ishlatuvchilar  rag'batlantirilmokda.  Nachora,  hayot  shunday 
kurashdan  iborat.  Shuning  uchun  aytish  darkorki,  kompyuter  viruslari  hali  ko'p 
vaqt dolzarb muammo bo'lib qolaveradi, har ikki tomon ham rivojlana beradi. 
 
 
FOYDALANILGAN 
ADABIYoTLAR
 
 
1.Zavgorodniy V.I. Kompleksnaya zashita informatsii v kompyuternx sistemax. 
Uchebnoe posobie.-M.:Logos; PBOYuL N.A.Yegorov, 2001. 264 s. 
 
2.Stolins, Vilyam. Osnov zashit setey. Prilojeniya i standart: Per. S angl.-M.: 
Izdatelskiy dom «Vilyams», 2002. 432 s. 

---

 
        O’MT =  Axborot texnologiyalari             
Tuzuvchi:      Maxsus fan o’qituvchisi              O’lmasbek Xolmirzayev  
             
2-son KHM
                           
= 58 =
 
   
 
3.Ғaniev S.K.,Karimov M.M. Hisoblash tizimlari va tarmoqlarida axborot 
himoyasi: Oliy o`quv yurt.talab. uchun o`quv o`qllanma.- Toshkent davlat 
texnika universiteti, 2003. 77 b. 
 
4.Zegjda D.P., Ivashko A.M. Osnov bezopasnosti informatsionnx sistem. M.: 
Goryachaya liniya - Telekom, 2000. 452s. 
 
5.Ustinov G.N. Osnov informatsionnoy bezopasnosti sistem i setey peredachi 
dannx. Uchebnoe posobie. Seriya «bezopasnost». – M.:SINTYeG, 2000, 248 s 
 
3-mavzu: 
Virusdan himoyalanish tizimini yaratish. 
 
Viruslardan himoyalanishning asosiy vositalari 
Eng  yaxshi  himoya  turi -  viruslarni  qay  tarzda  ta'sir  etishini  bilishdir.  Viruslar 
oddiy programmalar bo`lib, biror g`aroyib kuchga ega emaslar. 
Kompyuter  viruslar  bilan  zararlanishi  uchun  undagi  biror-bir  zararlangan 
programma  ishlashni  talab  qilinadi.  Shuning  uchun  kompyuterning  birlamchi 
zararlanishi quyidagi hollarda ro`y beradi: 

 
kompyuterdagi  virus  bilan  zararlangan  programmalar  yuklanishi  (COM, 
BAT yoki EXE fayllar) 
yoki 
moduli 
zararlangan 
programmaning 
ishlatilishi; 

 
kompyuterga virusli disketning yuklanishi; 

 
kompyuterga 
zararlangan OS yoki 
qurilmalarning 
zararlangan 
drayverlarining o`rnatilishi. 
Viruslardan quyidagi usullar bilan himoyalanish mumkin: 

 
o`qilayotganda disketani, albatta, virus borligiga tekshirish; 

 
axborot  nusxalarini  ko`chirish,  shuningdek  disklar  va  axborotni  saqlash 
uchun  ishlatiladigan  umumiy  qoidalardan  foydalanish,  disklarni  jismoniy 
zararlanishdan, programmalarni esa buzilishdan saqlash; 

 
axborotdan  noqonuniy  foydalanishni  cheklash,  xususan,  programma  va 
ma'lumotlarning  viruslar  ta'sirida  o`zgarishidan,  noto`g`ri  ishlayotgan 
programmalar  va  foydalanuvchilarning  noto`g`ri  harakatlaridan  himoya 
qilish; 

 
viruslar bilan zararlanish ehtimolini kamaytiruvchi chora-tadbirlar; 

 
viruslar bilan kurashuvchi maxsus programmalardan foydalanish. 
Viruslar bilan kurashuvchi ba'zi programmalar (antiviruslar) 
Antiviruslarni quyidagicha guruhlash mumkin: 

 
detektor va doktor-viruslar  bilan  zararlangan  fayllar  va  zararlantiruvchi 
virus turini aniqlaydigan programmalar (Aids, doktor Web, Virus Scan, NU 
VS).  Bu  turdagi  antiviruslar  fayllarda  viruslarning  bayt  kombinatsiyalari 
mavjudligini  tekshirib,  mos  bo`lgan  axborotni  ekranga  chiqarib  beradi. 
Ba'zi  detektor  programmalar  viruslarning  yangi  turlariga  moslasha  oladi, 
buning uchun shu viruslarga mos bo`lgan baytlar kombinatsiyasini belgilab 

---

 
        O’MT =  Axborot texnologiyalari             
Tuzuvchi:      Maxsus fan o’qituvchisi              O’lmasbek Xolmirzayev  
             
2-son KHM
                           
= 59 =
 
   
berish  kerak.  Doktorning  vazifasi  zararlangan  fayllar  va  disk  sohalarini 
tekshirib,  ularni  dastlabki  holatiga  qaytarishdir.  Tiklanmagan  fayllar, 
odatda, ishlatib bo`lmaydigan holga tushadi yoki yo`q qilib yuboriladi. 

 
vaksina programmalar  yoki immunizatorlar disk  yoki  programmalarni 
shunday  o`zgartiradiki,  bu  narsa  programmalarning  ishida  namoyon 
bo`lmaydi,  lekin  vaksinatsiya  ishlatilganda  virus  programma  va  disklarni 
zararlagan deb hisoblaydi. 
Windows  lar  uchun  Doctor  Web Bu  programma  32  bitli  Windows  turkumidagi 
operatsion  sistemalar  uchun  mo`ljallangan  bo`lib,  qisqacha DrWeb32W deb 
ataladi. 
DrWeb32W  funksional  jihatdan  DOS  ning DrWeb antivirusiga  o`xshash. 
Lekin DrWeb ning4.0 versiyasidan  boshlab  antivirus  programma  ishlashining 
arxitekturasi  va  algoritmiga  sezilarli  o`zgartirishlar  kiritilgan.  Bu  esa  o`z 
navbatida  yangi  antiviruslar  yaratilishiga  asos  bo`ldi. DrWeb  4.0 antivirusining 
asosiy  yangiligi  modul  prinsiplarining  qo`llanilganidir,  ya'ni  viruslar  bazasi 
alohida faylda tashkil etilgan bo`lib, u asosiy programma ishga tushgandan so`ng 
qo`shimcha fayl sifatida yuklanadi. Natijada operativ xotira yetishmovchiligining 
oldi  olinadi.DrWeb32 antivirus  programmasida  programma  biror  muhitda 
(masalan, Windows 95/98/NT) ishlaydigan qobiq programma va muhitga bog`liq 
bo`lmagan  yadrodan  tashkil  topadi.  Programmalarni  bunday  tashkil  etish 
quyidagi afzalliklarga ega: 

 
bitta virus bazasining faylidan DOS ning DrWeb programmasi uchun ham, 
Windows  95/98/NT,  OS/2,  Novell  Netware  uchun  ham  foydalanish 
mumkin; 

 
programmaning  yadrosini  boshqa  qobiq  programmalar  va  amaliy 
dasturlarga ulash mumkin; 

 
qobiq  programmalar,  yadrolar  va  virus  bazalarini Internet tarmog`i  orqali 
avtomatik kengaytirish hamda yangilash imkonini beradi. 

 
DrWeb32 ning  yana  boshqa  yangiliklaridan  biri  uning  test  qilinadigan 
obyektlarni  ixtiyoriy  diskdagi  kataloglar  ro`yxatidan  (hatto  alohida 
fayllarni ham) tanlash imkoniyatining mavjudligidir 
 
4-mavzu: 
Axborotni huquqiy muhofaza qilish.