Тузувчи : Файзуллаева Н

Soliq tizimini baholash

Berilgan mamlakatning soliq tizimini tahlil qiluvchi mutaxassislar o‘z oldilarida turgan talablarga qanchalik javob bera olishini hisobga olishi va uni isloh qilishning imkoniyatlarini o‘rganishi kerak. Garchand, soliq tizimining asosiy vazifasi daromad olish bo‘lsada, u ayrim vaqtlarda boshqa maqsadlarda foydalaniladi, masalan, bozor xo‘jalik yuritishning kamchiliklarini tuzatish va daromadlarni qayta taqsimlashga ko‘maklashishi uchun. Bu maqsadlarni hisobga olib, mamlakat soliq tizimining samaradorligini baholashning qator me’zonlari ishlab chiqilgan. Biron mamlakatning soliq tizimini tahlil qilishda Tanzi diagnostik testidan foydalanish mumkin. Daromadlarning samaradorligini baholash uchun Tanzi diagnostik testi juda qo‘l keladi. Berilgan soliq tizimida “daromadlar tushishining samaradorligi”ni baholash uchun Vito Tanzi 8 ta miqdoriy diagnostik testlarini tavsiya qiladi, shu jumladan:

1. 
   Konsentratsiya indeksi. YAlpi daromadning katta qismi soliqlar va soliq stavkalarining nisbatan kam sonida kelib tushadimi?
   
2. 
   Dispersiya indeksi. Kam tushumli, faqat qiyinchiliklar tug‘diruvchi soliqlarning oz miqdorigina mavjudmi(yoki umuman yo‘qmi)?
   
3. 
   Eroziya indeksi. Haqiqiy soliqqa tortish bazalari potensial bazalarga maksimal to‘g‘ri keladimi?
   
4. 
   Yig‘ishni kechikishi indeksi. Soliq to‘lovchilar soliqlarni kechikmasdan to‘laydimi va qancha vaqtda to‘laydi?
   
5. 
   Aniqlik indeksi. Soliq tizimi aniq stavkalarga ega eng kam sonli soliqlarga asoslanganmi?
   
6. 
   Ob’ektivlik indeksi. Ko‘pchilik soliqlar ob’ektiv belgilanadigan soliqqa tortish bazasidan undiriladimi?
   
7. 
   Soliq yig‘ishda xarajatlarni kamaytirish indeksi. Soliq yig‘ishning byudjet xarajtlari minimumga tushirilganmi?
   
8. 
   Soliq yig‘ishning ta’minlanganlik indeksi. Soliqlarning samarador yig‘imi to‘la ta’minlanganmi?
   

Bu savollarning barchasiga ijobiy javoblar Tanzi bo‘yicha bu mamlakatning soliq tizimi samaradorligi nuqtai nazaridan eng yuqori bahoga loyiqligini ko‘rsatadi.