Тузувчи : Файзуллаева Н

Soliqlarning egiluvchanligi va dinamikligi

Soliq elastikligi deb berilgan soliq tizimida (o‘zgarmas bo‘lib qolgan) soliq tushumlari hajmi nisbiy o‘zgarishlarini soliq solish bazasining nisbiy o‘zgarishiga bo‘linmasiga aytiladi. Egiluvchanlik soliq tizimiga ichki moslashuvchanlikni beradi. Egiluvchanlik koeffitsientini quyidagicha yozish mumkin:

Soliq tushumlarining foiz o‘zgarishi

S oliq tushumlarining egiluvchanligi =

Soliqqa tortish bazasining foiz o‘zgarishi
Agar soliqqa tortish bazasi o‘rniga YAIM ko‘rsatkichini qo‘llansa, YAIMga nisbatan egiluvchanlik quyidagiga teng:
Egiluvchanlik = (ΔGDR) / GDR
Bu erda: AT  o‘zgarmas soliq tizimida soliq tushumlari;

- ko‘rsatilgan davrdagi o‘zgarishlar.

Agar egiluvchanlik koeffitsienti birdan ortiq bo‘lsa, soliq tizimi egiluvchan hisoblanadi, bu esa YAIMga nisbatan soliq tushumlari yangi soliqlar kiritmasdan yoki stavkalarni oshirmasdan, ya’ni soliq siyosatida diskretsion o‘zgarishlarsiz tez ko‘payishni bildiradi. Egiluvchanlik - ijobiy holdir va uni davlat xarajatlarining o‘sishi YAIMning qo‘shimcha o‘sishidan oldinga ketish tendensiyasi kuzatilgan mamlakatlarda qo‘llab-quvvatlash kerak. Xalq xo‘jaligining tez rivojlanayotgan tarmoqlariga soliq solinganda, soliq stavkalari progressiv bo‘lganda, ular aniq ob’ektdan emas, qiymatdan undirilganda va soliqlarning yig‘imi kechikmaganda soliq tizimi YAIMga nisbatan egiluvchandir. Oxirgi misol inflyasiyaning yuqori sur’atlarida, ayniqsa, muhimdir, chunki soliqlarni hisoblash va ularni yig‘ish o‘rtasidagi juda katta vaqt uzilishi soliq tushumlarining real qiymati pasayishiga olib keladi.

Egiluvchan soliq tizimi iqtisodiy o‘sishga yordam berib, unda ijtimoiy-iqtisodiy infratuzilmaga va uni tutib turishga xarajatlar oshadi. Agar xarajatlar oshib, daromadlar oshmasa, bu kamomadli moliyalash, tashqi qarz olish (bu esa tashqi qarz yukiga salbiy ta’sir qiladi) ichki qarz olishga haddan ortiq suyanishga olib kelishi mumkin. Elastik soliq tizimi mavjudligida unumdorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi va hukumatga ishonch yo‘qolishiga olib keladigan rejalashtirilmagan soliqni oshirishga tez-tez murojaaat qilish zarurati, odatda, yo‘q bo‘ladi.

Elastiklik koeffitsientlari nafaqat barcha soliqlarga nisbatan, balki soliq solishning alohida turlari bo‘yicha ham hisoblanadi. Masalan, qiymatdan soliq aniq ob’ektga solingan soliqqa nisbatan ancha elastikdir. Individual daromad solig‘i elastik soliqqa yana bir misol bo‘la oladi.

Soliqning dinamikligi yig‘ilgan soliq YAIMning nisbiy ko‘payishiga bo‘linmasi kabi aniqlanadi. Soliq tushumining o‘zgarishi soliq tizimidagi har qanday o‘zgarish, shu jumladan, soliqqa tortish tuzilmasidagi diskretsion o‘zgarishlar natijasida kelib chiqishi mumkin. Soliq dinamikligi koeffitsientini algebraik jihatdan quyidagicha ifodalash mumkin:

Dinamiklikda T berilgan davrda soliq tushumlarining o‘zgarishini bildirsa, elastiklik koeffitsienti formulasida AT ma’lum davrda soliq tizimidagi o‘zgarishlar sxemasini hisobga olib, soliq tushumlaridagi o‘zgarishlarni aniqlaydi. Agar tizimdagi o‘zgarishlar daromadlar oshishiga yordam bersa, dinamiklik elastiklikdan yuqori bo‘ladi, chunki haqiqiy soliq tushumlari soliq tizimi o‘zgarmasdan olingan soliq tushumlaridan ko‘p bo‘ladi.