Тузувчи : Файзуллаева Н

Sg = (T - TR - N) – G 
 
Agar davlat jamg’armalari nolga teng bo’lsa, davlat byudjeti muvozanatlashgan, 
jamg’arishning manfiy miqdori byudjet taqchilligini (BT) bildiradi: 
BT = - Sg
Bu yerda: BT – byudjet taqchilligi miqdori. 
Boshqa mamlakatlarning jamg’armalari tashqi dunyoning bizning importimiz hisobiga 
olgan daromadlaridan ularning bizning eksportimizga sarflangan harajatlarini ayirib topiladi.
Sx q=M – X
yoki
Sx = -Xn
 
Agar mamlakat eksportiga nisbatan ko’proq import qilsa, unda daromadlarning bir qismi 
xorijda qoladi va keyinchalik undan xorijiy sheriklar tomonidan mamlakatimizda ko’chmas mulk 
va moliyaviy aktiv sotib olishda foydalaniladi. 
Har qanday holatda ham barcha turdagi jamg’armalarning umumiy yig’indisi 
investitsiyalarga teng bo’ladi: 
Sp = Sd + Sx = (U + TR + N –T ) -C + ( T – TR – N )) - G + (-Xn) 
yoki 
Sp + Sd + Sx = U - C - G - Xn
S = C + I + G - Xn - C - G - Xn  
S = I 
Demak, iqtisodiyotdagi investitsiya xarajatlari nafaqat ichki jamg’armalar hisobiga, balki 
tashqi dunyo jamg’armalari hisobiga ham amalga oshirilishi mumkin. Mamlakatda investorlarga
kafolatlangan yuqori foyda olishi uchun yaratilgan shart-sharoitlar xorijiy investorlar oqimining 
o’sishiga olib keluvchi muhim shartlardan biridir. 
Keynschilar fikriga ko’ra, 
S= I
ayniyatga bozor mexanizmlari vositasida tasodifan 
erishiladi, xolos. CHunki investorlar va jamg’aruvchilarnnig rejalari o’zaro mos kelavermaydi. 
Shu tufayli davlat to’g’ri iqtisodiy siyosat yurgizib makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashi 
shart. 
 
8. Nominal va real YaIM. 
Iqtisodiyotda mavjud bo’lgan inflyatsiya jarayonlari YAIMni hisoblashni qiyinlashtiradi. 
Bu ko’rsatkich dinamikasi bir vaqtning o’zida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar miqdor va 
baho darajalarining o’zgarishini ifodalaydi. Bu shuni bildiradiki, YAIM miqdoriga bir vaqtning 
o’zida ham ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning fizik hajmi, ham baho darajaci o’zgarishi 
ta’sir ko’rsatadi. 
Iqtisodiyotda doimiy inflyatsiya jarayonining mavjudligi makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni 
taqqoslama baholarda hisoblashni zarur etib qo’yadi. CHunki, inflyatsiya iqtisodiyotning real 
holatini buzib ko’rsatadi. Iqtisodiyotni tahlil qilish, muammolarni aniqlash hamda boshqaruv 
qarorlarini qabul qilishni qiyinlashtiradi. Bu vazifani bajarish uchun joriy baholarda hisoblangan 

---

24 
nominal ko’rsatkichlardan emas, balki taqqoslama (bazis) baholarda hisoblangan real 
ko’rsatkichlardan foydalanish zarur. Ayrim yagona firmadan farqli o’laroq milliy iqtisodiyotda 
juda ko’p sonli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishi sababli ularning barchasini bir 
varakayiga taqqoslama baholarda hisoblash qiyin. Shu tufayli YaIM tarkibida katta ulushni 
tashkil etgan eng muhim tovarlar va xizmatlar bahosining o’zgarishi koeffitsiyenti ( baholar 
indeksi) hisoblab topilib olingan natija butun milliy iqtisodiyot uchun tadbiq etiladi. 
Baholar indeksini yoki inflyatsiya darajasini hisoblash uchun: 
- deflyator (Paashe indeksi); 
- iste’mol narxlari indeksi(Laspeyres indeksi); 
- sanoat ishlab chiqarish baholari indekslari hisoblanishi lozim. 
Deflyator ko’rsatkichi quyidagi formula bilan hisoblaganadi: 
