Тузувчи : Файзуллаева Н

Moliyaviy 
P
↑ →
aktivlarning
↓ 
→ 

 S
↓
 ( S
↑
 

 
→
 AD
↓ 
real kiymati 
 
Import xaridlar samarasi
shuni bildiradiki, biror mamlakatda tovar va xizmatlarning 
ichki narxlari tashki narxlarga nisbatan oshib borsa, shu mamlakatda ishlab chikarilayotgan tovar 
va xizmatlarga talab kamayadi va o‘z navbatida shu mamlakatda import maxsulotlarga bo‘lgan 
talab oshadi. Va, aksincha, ichki narxlarning pasayishi importning kamayishiga va eksportning 
oshishiga yoki YaIMga talab oshishiga olib keladi. Bu esa sof eksport xajmi orkali yalpi talab 
xajmiga ta’sir ko‘rsatadi. 
P
↑→

 X
↓
 ( M
↑
 

→
Xn
↓
 
→
AD
↓
Yukorida ko‘rib o‘tilgan omillar yalpi talabning baxo omillari deb ataladi. Bundan 
tashkari yalpi talabning baxoga boglik bo‘lmagan omillari xam mavjud. Bu omillardagi 
o‘zgarishlar yalpi talabning mikdorida o‘z aksini topadi va uning egri chizigini chapga yoki 
o‘ngga siljitadi (9-chizma). Yalpi talabning baxoga boglik bo‘lmagan omillariga 
kuyidagilarni kiritamiz: 
1. Iste’mol xarajatlaridagi o‘zgarishlar: 
a) iste’molchilarning real moddiy aktivlari mikdorining o‘zgarishi;
b) iste’molchilar kutishi; v) iste’molchilarning karzlari mikdorining o‘zgarishi;g) 
iste’molchilar daromadlaridan olinadigan soliklar mikdorining o‘zgarishi. 
2. Investitsiya xarajatlaridagi o‘zgarishlar: 
a) foiz stavkasidagi o‘zgarishlar; b) investitsiyalardan kutilayotgan foyda normasining 
o‘zgarishi; v) korxonalardan olinadigan soliklar mikdorining o‘zgarishi; g) yangi 
texnologiyalarning ishlab chikarishga jalb kilinishi; d)zaxiradagi kuvvatlar o‘zgarishi. 
3. Davlat xarajatlarining o‘zgarishi. Masalan, xarbiy xarajatlar va yangi kasalxona va 
boshka muassasalar kurishga karor kilinganda. 
4. Sof eksport xajmidagi o‘zgarishlar. 
a) boshka mamlakatlar milliy daromadlarining o‘zgarishi. 
b) valyuta kurslaridagi o‘zgarishlar. 

---

45 
Pulning mikdoriy nazariyasi tenglamasi yukoridagilardan tashkari yalpi talabning 
narxlarga boglik bo‘lmagan yana ikki omilini beradi. Bular: pul taklifi (M) va pulning aylanish 
tezligi (V) dir. 
Yalpi talabning baxoga boglik bo‘lmagan omillari ta’sirida AD egri chizigi o‘ngga yoki 
chapga siljiydi (9-chizma). Natijada ma’lum baxo darajasiga mos keluvchi talab kilinayotgan 
yalpi ichki maxsulot xajmi o‘zgaradi. 
Pul taklifining, pulning aylanish tezligining oshishi, boshka davlatlar milliy 
daromadining oshishi, milliy valyuta kursining ma’lum mikdorda pasayishi (bular eksportning 
ortishi, importning pasayishiga olib kelishi tufayli) okibatida sof eksportning pasayishi va 
yalpi xarajatlar turli komponentlarining oshishi AD egri chizigining o‘ngga siljishiga olib 
keladi. Bunga aksincha bo‘lgan xolatlarda AD egri chizigi chapga siljiydi.