Тузувчи : Файзуллаева Н

2. Davlat byudjeti xarajatlari. 
 
Davlat byudjeti xarajatlarining tarkibi 5-jadvalda keltirilgan. O’zbekiston Respublikasi 
davlat byudjeti xarajatlari tarkibini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, 2000-2006 yillarda Davlat 
byudjeti xarajatlarining YAIMga nisbatan ulushi kamayib bordi 29,5 foizdan 20,2 foizgacha 
tushdi. Bu holat avvalo byudjet daromadlarining YAIMga nisbatan ulushi kamayganligi, 
shuningdek byudjet xarajatlarini optimallashtirish, ulardan foydalanish samaradorligini 
oshirilishi bilan izohlanadi Byudjet xarajatlari dinamikasi va tarkibida o’zgarishlar
tendensiyasi 2002-2006 yillarda keskin o’zgarmaganligini hisobga olib keyyingi uch yildagi 
o’zgarishlaprni chuqurroq tahlil qilamiz. 
Davlat byudjeti xarajatlarining YAIM ga 2005 yilda 22,5%gacha sezilarli bo’lmagan 
pasayishi markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari (YAIMga nisbatan 
2004 yildagi 2,7%dan 2005 yilda 2,4%ga) va boshqa xarajatlarning (YAIMga nisbatan 2004 
yildagi 5,6%dan 2005 yilda 5%ga) qisqarishi hisobiga ro’y berdi.
2005 yilda YAIMga nisbatan 3,0%ni, jami byudjet xarajatlariga nisbatan esa 13,3 % ni 
tashkil qildi. Ijtimoiy soha va ijtimoiy himoyaga ajratiladigan xarajatlarning biroz ko’payganligi 
kuzatildi. birgalikda) jami xarajatlar tarkibidagi ulushi 2004 yildagi 47,5%dan 2005 yilda 
50,2%gacha o’sdi. Shunday qilib, Davlat byudjeti xarajatlarining yarmidan ko’pi quyidagilarga 
yo’naltirildi: 
– byudjet muassasalari va tashkilotlari xodimlarining ish haqi, barcha turdagi pensiyalar va 
ijtimoiy nafaqalar, stipendiyalarning miqdorini inflyatsiya darajasidan yuqoriroq darajada 
oshirish. Bundan ko’zlangan maqsad, respublika aholisining turmush darajasini yanada oshirish 
va fuqarolarga ijtimoiy madadni kuchaytirishdan iborat; 
Byudjet xarajatlarining ijtimoiy yo’naltirilganlik darajasini yanada kuchaytirish maqsadida 
ijtimoiy soha va ijtimoiy himoya uchun sarflangan xarajatlarning (2005 yilda Maktab ta’limini 
rivojlantirish Davlat umummilliy Dasturini amalga oshirishga bo’lgan xarajatlar bilan
– jamiyatni yangilash va o’tkazilayotgan islohotlarning asosiy bo’g’ini sifatida maktab 
ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy Dasturini amalga oshirish uchun. Buning doirasida, 
umumta’lim maktablari o’qituvchilarining turmush tarzini yaxshilash, ijtimoiy-maishiy va 
moddiy 
shart-sharoitlar 
yaratish, 
ularni 
qo’llab-quvvatlash maqsadida umumta’lim 
maktablarining o’qituvchilarining, birinchi navbatda boshlang’ich sinf o’qituvchilarining 
mehnatlarini moddiy rag’batlantirishni kuchaytirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiriladi.
Bundan tashqari mamlakat iqtisodiyotida qishloq xo’jaligining tutgan o’rniga e’tibor 
qaratilib va iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar talablaridan kelib chiqib 
byudjet mablag’lari, eng avvalo quyidagi masalalarni yechishga: qishloq xo’jaligida iqtisodiy 
islohotlarni chuqurlashtirish; sug’oriladigan yerlarni suv bilan yetarlicha ta’minlash; fermer 
xo’jaliklarini rivojlantirish; qishloq joylarda ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirish; 
bozor prinsiplariga mos ravishda qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishning uyushgan boshqaruv 
tizimini joriy etish; qishloq xo’jaligi maxsulotlarini ishlab chiqaruvchilarning erkinligini 
oshirishga qaratilgan. 
2007 yilda davlat byudjeti xarajatlari 20,7 % ni tashkil etdi. Barcha rejalashtirilgan 
xarajatlar ishtimoiy-iqtisodiy dasturlar uchun to’la hajmda moliyalashtirildi, davlat byudjeti 
xarajatlari prognozga nisbatan 109 % da bajarildi. Davlat byudjeti xarajatlarining ijtimoiy 
yo’nalishi saqlab qolindi ( byudjet xarajatlarining 50 % i). Ijtimoiy muhofaza, ish haqi 
to’lovlari, nafaqalar va stependilar o’z vaqtida va to’laqonli moliyalashtirildi. 
Maorifga yo’naltirilgan xarajatlar ulushi ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab 
quvvatlashga, umumiy xarajatlarning 59,4 %ini tashkil etdi va o’tgan yilga nisbatan 1,1 % ga 

---

107 
oshdi.

Bu esa Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga asosan kollejlar va litseylar sonining 
kengaytilganligi natijasi hisoblanadi. Sog’liqni saqlashga xarajatlar ijtimoiy xarajatlarning 22,4 
%ini tashkil etdi (2006 y. 22,6 %).
2007 yilda “Ijtimoiy himoya yili” dasturini amalga oshirish munosabati bilan va aholini 
ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirish hamda ko’lamini kengaytirish borasida qo’shimcha chora-
tajbirlar amalga oshirilishi natijasida ehtiyojmand, nogiron va yolg’iz keksa odamlarga yordam 
ko’rsatish uchun byudjetdan 226,5 mlrd. so’m ajratildi.
Bu yillarda boshqaruv organsarini moliyalashtirish xarajatlarining YAIMdagi ulushi keskin 
o’zgarmadi va 0,5-0,6 % darajasida saqlvnib qoldi. 
Iqtisodiyotga qilingan xarajatlar suv xo’jaligi ob’yektlari va aholi punktlari infratuzilmalari 
faoliyatini va zaruriy moddiy texnika taraqqiyotini ta’minlagan bo’lsa-da, jami xarajatlar 
tarkibida xarajatlar tarkibida ularning ulushi 2004-2007 yillar davomida qisqardi va 2007 yilda 
YAIMga nisbatan 2,3 % nitashkil etdi. 
Tahlil qilinayotgan davrda markazlashgan investitsiyalarning byudjet xarajatlaridagi 
ulushining kamayishi tendensiyasi barqaror bo’ldi. 
Agar 2002 yilda Markazlashgan investitsiyalarning YAIMdagi ulushi 4,7 %ni ( Byudjet 
xarajatlaridagi ulushi 18 %ni) tashkil etgan bo’lsa 2005 yilda bu ulush 2,4 % (10,7%)ni tashkil 
etdi. 2007 yilda markazlashgan investitsiyalarning YAIMdagi ulushi 1,7% ni , jami byudjet 
xarajatlaridagi ulushi esa 8.2 %ni tashkil etdi. Soliq stavkalarining pasaytirilishi , soliq 
imtiyozlarining ko’paytirilishi natijasida korxonalar moliyaviy ahvolining yaxshilanishi 
natijasida ularning jami investitsiya manbalaridagi ulushining ortishi investitsiya loyihalarini 
moliyalashtirishda davlat byudjeti mablag’lari sarfini kamaytirish va tejalgan mablag’larni 
ijtimoiy sohaga yo’naltirish imkonini berdi. 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisi bo’lib 
o’tdi. Deputatlar O’zbekiston Respublikasining 2018 yilgi Davlat byudjeti va davlat maqsadli 
jamg’armalarining byudjetlari, shuningdek soliq va byudjet siyosatining asosiy yo’nalishlarini 
ko’rib chiqdilar. 
Deputatlar ta’kidladilarki, joriy yilda belgilangan chora-tadbirlarni o’z vaqtida va to’liq 
moliyalashtirishni ta’minlashga qaratilgan kuch-g’ayratni safarbar etish yuzasidan talay tizimli 
ishlar amalga oshirildi. Bunda mahalliy byudjetlar mustaqilligini oshirish, daromadlar 
tushumlarining qo’shimcha manbalarini aniqlash, shuningdek ularni jalb etish hisobiga 
byudjetning daromad qismini shakllantirish borasida sifat jihatidan yangicha yondashuvlardan 
foydalanildi. Bularning barchasi pirovard natijada belgilangan makroiqtisodiy ko’rsatkichlarga 
erishish imkonini berdi. Joriy yil byudjeti barcha nazarda tutilgan xarajatlar bajarilgan va 
tasdiqlangan dasturlar moliyalashtirilgan holda