Тузувчи : Файзуллаева Н

oshirish xususiyatlari. 
Makroiqtisodiy  barqarorlikni  ta’minlash  borasidagi  chora  tadbirlarning  muhim  qismi  
aksilinflyatsiya siyosatidir. 
Aksilinflyatsiya  siyosati-baholar  umumiy  darajasini  barqarorlashtirish,  inflyatsion 
keskinlikni yumshatishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy siyosat. 
Aksilinflyatsiya siyosati  inflyatsiyani yuzaga keltirgan sabablarni tugatishga qaratilgan faol 
va inflyatsiya sharoitlariga moslashishga qaratilgan passiv  ko’rinishda bo’lishi mumkin.  
    Aksilinflyatsiya siyosati o’z ichiga quyidagilarni  oladi: 
   -Yalpi talabni  tartibga solish; 
    -Yalpi taklifni tartibga solish. 
Keynschi iqtisodchilar birinchi yo’nalish tarafdorlari bo’lib, ular davlat buyurtmasi va arzon 
kredit    hisobiga    samarali  talabni  shakllantirish  asosida  Yalpi  taklif  darajasini  ko’tarish  mumkin 
deb  hisoblashadi.  Hukumatnin  bu  tadbirlar  iqtisodiy  pasayishni  qisqartiradi  va  ishsizlikni 
kamaytiradi. 
Ammo  bunday  aksilinflyatsiya  siyosati  davlat  byudjeti  taqchilligini  yuzaga  keltiradi  va 
qo’shimcha  pul  emissiyasiga  ehtiyoj  tug’diradi.  Keyns  davlat  byudjeti  taqchilligini  davlat 
tomonidan olinadigan uzoq muddatli qarzlar hisobiga qoplashni taklif etgan. 
“Aksilinflyatsiya 
siyosatining 
monetarstik 
yo’nalishi 
tarafdorlari 
keyinchalik, 
keynschilarning  inflyatsiyaga  qarshi  kurash  bo’yicha  takliflari  doimo  samara  beravermagach  va 
kamchiliklari yuzaga chiqib qolgach yuzaga keldi. Jumladan,  bir qator mamlakatlarda davlat qarzi 
haddan oshib ketdi.  Bunday sharoitda monetaristlar radikal asilinflyatsiya usullarini  taklif etishdi. 

---

74 
Ular  Yalpi  talabni  konfiskatsiya  tipidagi  pul  islohoti  o’tkazish  hisobiga    cheklash  va  byudjet 
taqchilligini ijtimoiy dasturlarni qisqartirish kamaytirishni taklif etishdi”
*
.  
Monetaristlar  inflyatsiya  aynan pul  bilan  bog’liq  hodisa bo’lganligi  sababli shok  terapiyasi   
pul  massasining  o’sish  sur’atlarini  keskin    qisqartiradi  va  inflyatsiya  sur’atlarini  tushiradi  deb 
hisoblashadi. Ammo bunda ishlab chiqarish keskin pasayishi va bandlilik qisqarishi  mumkin. 
Konfiskatsiya  tipidagi  shok  terapiyasi  ko’rinishlaridan  biri  bo’lib  daromadlarning  va 
baholarning    nominal  darajalarini  o’zgartirmagan  holda    eski  pullarni      belgilangan  nisbatda 
yangisiga alishtirishtirish hisoblanadi.  
Bunday  tadbirlar  aholi  tomonidan  ohir  qabul  qilinishi  sababli,u  qisqa  muddatda  samara 
berishi zarur. 
Monetaristlar tomonidan taklif qilinayotgan aksilinflyatsiya siyosatining yana bir ko’rinishi - 
inflyatsiya    sur’atlarini  asta  sekinlik  bilan  pasaytirib  borish  (  graduallash  )  usulidir.  Bu  usulda 
inflyatsiya  sur’atlari  pul  massasini  ko’p  marotalaba,  lekin  oz  ozdan  kamaytirish    orqali    pul 
massasining  o’sish  sur’atini  pasaytirishni  ko’zda  tutadi.    Graduallash  usuli        inflyatsiyani  asta 
sekinlik bilan pasaytira borib iqtisodiyotda chuqur pasayishni oldini olish imkonini beradi.  
Graduallash usulini qo’llash  pul massasi va baholar darajasining  yillik o’sish sur’ati 20-30 
foizdan oshmaganda  muvaffaqiyatli bo’ladi, deb hisoblanadi. 
Aksilinflyatsiya  siyosatining    monetar  usullarga  muqobil  bo’lgan    variantlaridan  biri  
baholar  va  daromadlarni    tartibga  solish    siyosatidir.    Bu  usul  daromadlarning  o’sishi  va  
baholarning o’sishi ni  muvofiqlashtirishni ( adaptiv siyosat)  ko’zda tutadi.  
Daromadlar  va  baholarni    tartibga  solish  siyosatini  amalga  oshirish    hukumat  tomonidan  
baholar  (narxlar)    va  daromadlar  darajalarini  muzlatib  qo’yish,  pul  ko’rinishidagi  ish  haqining 
o’sishini  o’rtacha mehnat unumdorligining o’sishiga bog’lab qo’yish orqali  amalga oshiriladi. 
“Soliqlar    tarkibini  o’zgartirish,  Yalpi  soliq  tushumlaridagi    to’g’ridan-to’g’ri  soliqlarning 
ulushini    kamaytirish,  bilvosita  soliqlar  ulushini    ko’paytirish,  soliq  stavkalarini  pasaytirish, 
ularning  rag’batlantirish  funksiyalarini  kuchaytirish,  davlat  byudjeti  xarajatlarini  pasaytirish 
kabilar ham inflyatsiyaga qarshi kurash tadbirlari hisoblanadi”
*
. 
Aksilinflyatsiya siyosatining u yoki bu turini tanlash inflyatsiya jarayonlarining xususiyatiga 
bog’liq. 
Inflyatsiyaning  yuqori  sur’atlarini  oldini  olish  uchun  hukumat  quyidagilarni  ta’minlashi 
kerak: 
-
 
samarali soliq tizimini va  davlat xarajatlari ning baaqarorligini; 
-
 
pul massasi va milliy daromadning bir maromdagi o’sish sur’atlarini; 
-
 
“inflyatsiyani import qilish” ga yo’l qo’ymaslik.  
Har  kanday  inflyatsiyaning  negizida  asosiy  iqtisodiy  muvozanatlarning  buzilishi  yotadi. 
Shu  sababli  inflyatsiyaga  qarshi  kurash  —  uni  shunchaki  bostirish  emas,  balki  iqtisodiyotda 
vujudga kelgan nomutanosiblikni bartaraf etishga qaratilgan baquvvat tarkibiy siyosatini amalga 
oshirishdir.  Bir  qator  chet  mamla-katlarning  inflyatsiyaga  qarshi  kurash  tajribasi  shuni 
ko’rsatadiki,  ular  inflyatsiya  bilan  iqtisodiyot  tarkibiy    tuzilishining    buzilishi  bir-biriga 
chambarchas  bog’liq  ekanligini  anglagan  holda,  muomala  sohasini  qat’iy  boshqarish  va  to’lovga 
qobiliyatli  ortiqcha  umumiy  talabni  bartaraf  etish  bilangina  cheklanmadilar.  Muayyan 
maqsadlarga  qaratilgan  yirik  investitsiya  dasturlarini  ishlab  chiqdilar  va  amalga  oshirdilar.  Bu 
dasturlar  ana  shu  nomutanosiblikni  tugatish  va,  binobarin,  inflyatsiyani  keltirib  chiqaruvchi 
sabablarni bartaraf etish imkonini berdi. 
Keyingi  yillarda  jahon  bozorida  narxlar  darajasining  keskin  oshib  boayotganligi 
aksilinflyatsiya siyosatini yanada takomillashtirish zaruratini yuzaga keltirdi. 
                                                 
*
 Агапова Т.А.Серегина С.Ф. Макроэкономика:Учебник.-7-е изд.перераб.   и доп.-М.:Издательство “Дело и 
сервис”, 2005. с. 214. 
*
 Киселёва Е.А. Макроэкономика. /Экспресс курс:учебное пособие- М.:КНОРУС,2007,  с.62. 

---

75 
2000-2007  yillar  mobaynida  jahon  bozoridagi  oziq-ovqat  mahsulotlarining  narxi  o’rtacha 
ikki barobarga oshdi, benzin narxi esa 3,5 barobarga oshdi. Neft’ narxi rekord darajada, ya’ni bir 
barreli 147 dollardan ortdi.      
Jahon moliyaviy -iqtisodiy inqirozi sharoitida inflyatsiyaga qarshi chora tadbirlarni keskin 
amalga oshirish zarurati yanada kuchaydi. 
O’zbekiston  Respublikasida  qabul  qilingan  Inqirozga  qarshi  chora-tadbirlar  dasturida 
ko’zda tutilgan vazifalarni amalga oshirish, jumladan ishlab chiqarishni modernizatsiya va texnik 
qayta  qurollantirishni  izchil  davom  ettirish,  energetika  tizimini  modernizatsiya  qilish,  asosiy 
sanoat  tarmoqlarida    mahsulot  tannarxini  20  foizga  qisqartirish,  kommunal  xizmatlar  baholari 
o’sishini  cheklash  mexanizmini  shakllantirish,  bank  tizimini  yanada  takomillashtirish,  ishlab 
chiqarishni mahalliylashtirish va h.k.lar inflyatsiya sur’atlarini cheklash imkonini beradi.