Tushunchalari. Qattiq jism

Sorbtsiya - oddiy jarayonlar - adsorbtsiya, absorbtsiya va kapillyar kondensatsiya yig’indisidan tashkil topgan murakkab fizik-kimyoviy jarayondir.
YUtadigan modda - sorbent, yutiladigan modda esa sorbtiv yoki sorbat deyiladi.
Agar sorbtivning yutilishi, uning sorbent bilan kimyoviy ta’sirlanishi orqali ro’y bersa, bunday jarayon xemosorbtsiya deyiladi.
Xemosorbtsiya ko’pincha sorbent satxida ro’y beradi. Masalan, alyuminiy satxida kislorod xemosorbtsiyalanib alyuminiy oksidini xosil qiladi.
Adsorbtsiyalangan gaz miqdori adsorbent massasini ortishi yoki adsorbat bosimini kamayishi bilan aniqlanishi mumkin.
Qattiq jismda а gazning adsorbtsiyasi - qattiq jism massa birligiga (mol/kg, yoki mol/g) adsorbtsiyalangan gaz miqdori bilan o’lchanadi.
Adsorbtsiya temperaturaga, bosimga, adsorbat tabiatiga, adsorbent tabiatiga va solishtirma satxiga bog’liq.

Qutbli adsorbatlar ionli kristallarda yaxshi adsorbtsiyalanadi. Oksid adsorbentlari satxida gidroksil guruxlari mavjud, shuning uchun ular suv, spirt, aminlar kabilarni yaxshi adsorbtsiyalaydi.

_{а ,} 273 К
Adsorbtsiya adsorbat bosimiga bog’liq.

molm^-2
р, Pа
_{303 К}Bosim ortishi bilan adsorbtsiya ma’lum
^{353 К}chegaragacha ortadi, so’ngra o’zgarmay
^{373 К}qoladi (rasm); bu to’yingan adsorbtsiya deyiladi ( а_ ).

Qattiq jismda gazlarning adsorbtsiyasi-ekzotermik jarayondir, ya’ni issiqlik chiqishi bilan kuzatiladi. Teskari jarayon - desorbtsiya endotermik jarayondir; ya’ni issiqlik yutilishi bilan kechadi.
Zero, Le-SHatele printsipiga muvofiq temperatura ortishi gazlarning adsorbtsiyasini pasaytiradi.

^а , molm^-2
Molekulyar-kinetik nuqtai- nazardan temperatura ortishi bilan adsorbtsiyani pasayishi adsorbat molekulalarining issiqlik xarakatining ortishi bilan tushuntiriladi.

Adsorbtsiya izotermasini ifodalash uchun Freyndlix, Lengmyur tenglamalarini qo’llash mumkin. Lengmyur bo’yicha:
Adsorbat molekulalarining adsorbtsiyasi adsorbentning barcha satxida emas, balki ma’lum uchastkalarida-aktiv markazlarida ro’y beradi;
Adsorbtsiya markazi adsorbatning faqat bitta molekulasinigina shimdira oladi. Katta bosimda monomolekulyar qatlam xosil bo’ladi. Bu to’yingan adsorbtsiyaga to’g’ri keladi.
Adsorbtsiyalangan molekulalar adsorbtsiya markazida ma’lum vaqt “yashash davri”da tura oladi; so’ngra molekulyar desorbtsiyalanadi.
Adsorbtsiya va desorbtsiya tezliklari teng bo’lsa, muvozanat bo’ladi, Lengmyur

tenglamasi:
а  а_
 р
а  р
xolatda bo’ladi.

а - berilgan sharoitdagi adsorbtsiya;
а_ - to’yingan adsorbtsiya;

а  ^{К Д}
К_а
ga teng bo’lib, muvozanatdagi adsorbtsiya konstantasi deyiladi.