Tushunchalar tahlil

Mujarrad qofiya (ar.) – yakka, yolg‘iz, tanho. Qofiyaning o‘zak tarkibiga ko‘ra farqlanuvchi turlaridan biri. Bunday qofiya turida raviy harfi cho‘ziq unlidan iborat bo‘lishi yoki raviy undosh bilan yakunlanib, undan oldin tavjih – qisqa unli kelishi asosiy talab hisoblanadi. Forsiy va turkiy she’riyatda keng qo‘llanilgan. Ushbu qofiya haqidagi ma’lumotlar Shams Qays Roziyning “Al-mo‘jam”(1218-1233), Nasiruddin Tusiyning “Me’yor ul-ash’or” (1253) asarlarida keltirilgan. Ushbu asarlarda mujarrad qofiya raviydan avval keluvchi (moqabli raviy) harflar bilan bog‘liq holda talqin qilinadi.
Ko‘zung ne balo qaro bo‘lubtur,
Kim jonga qaro balo bo‘lubtur.
Bunda “qaro” va “balo” so‘zlaridagi “o” raviysi cho‘ziq unli bo‘lib, qofiyadosh so‘zlar shu harf bilan yakunlangan.

3	Murdaf qofiya	Murdaf qofiya – Qofiyaning o‘zak tarkibiga ko‘ra farqlanuvchi turlaridan biri. Ridfli qofiya deb ham ataladi. Bunday qofiya turida raviy harfidan oldin cho‘ziq unlilardan biri – ridfi asliy, ba’zan esa ridfi zoyid keladi. Murdaf qofiya forsiy va turkiy she’riyatda keng qo‘llanilgan. Ushbu haqidagi ma’lumotlar Shams Qays Roziyning “Al-mo‘jam”(1218-1233), Nasiruddin Tusiyning “Me’yor ul-ash’or” (1253) asarlarida keltirilgan. Ushbu asarlarda murdaf qofiya raviydan avval keluvchi (moqabli raviy) harflar bilan bog‘liq holda talqin qilinadi. To bo‘ldi ko‘ngul ul ko‘zi usrukka giriftor, El ko‘ziga sog‘men, vale o‘z-o‘zuma bemor (G‘aroyib us-sig‘ar,182-g‘azal) baytida “giriftor” va “bemor” so‘zlari qofiya, “r” – raviy, undan oldin to‘rgan “o” unlisi – ridfi asliy.
4	Muqayyad qofiya