Turon zarmed universiteti “Maktabgacha ta’lim” yo’nalishi



Download 424 Kb.
bet1/3
Sana16.04.2023
Hajmi424 Kb.
#929107
  1   2   3
Bog'liq
4.10 (2)


TURON ZARMED UNIVERSITETI “Maktabgacha ta’lim” yo’nalishi
4.10.guruhi talabasi VAFAYEVA ZEVAR
Mavzu: ALIFBO BO’YICHA TOVUSHLAR BILAN TANISHTIRISH. IKKI, UCH BO’G’NLI SO’ZLARNI BO’LAKLARGA AJRATISH
FAN: Bolalarning o’qish va yozish malakalarini shakllantirish
Dunyoda bizga o‘xshagan o‘z tilini yuqori sanamaydigan, o‘z tilining mazmunini bilmaydigan, o‘z ona tilini qadrlamaydigan millat bormikan, deb o‘ylab qolaman. O‘z tilining muhokamasini eshitishi bilan «e-e» deb, yuzini ters qiluvchilar ham jamiyatimizda afsuski, topiladi. Ularni kim deb atash sizga havola. Undaylarni yuzini teskari qilsin, deb sizni biroz tilimiz tarixiga yuzlantirsam (unlilar xususida).
10 asrdan ortiq foydalanganimiz, eski o‘zbek, ya'ni arabiy yozuvda uchta unli harf (!) bo‘lgan. Bular A, I, U xolos. Xalqimiz ham o‘sha paytda «tilimizda 3ta unli bor ekanda» deb o‘ylab yurishgan ekan. Hatto, U bilan O‘ ni bitta, I va E ni bitta, A va O ni bitta harf va tovush deb hisoblashgan.
O‘sha davrdayoq tilimizdagi unlilar soni 3tadan ko‘pligi va arab yozuvi o‘zbek tilining tabiatini aks ettirmasligini anglagan davlat arbobi Zahiriddin Muhammad Bobur, o‘zining «Xatti Boburiy» yozuvini taklif qilgan.
Bu yozuv ancha qulay, o‘zbek tili tabiatiga yaqinroq, arabiy yozuv asosida edi. Lekin, o‘sha davrdagi «avom» va diniy mutaassiblar buni tushunmasdan Boburning bu harakatlarini, hatto «shakkok»likka yo‘yishgandi. Afsuski, tilimizdagi tovushlarni to‘kis aks ettirishga bo‘lgan bunday toqatsizlik va yov qarash jamiyatimizda, tushunarsiz holda hali ham bor. Bugun ham jamiyatimizda shunday tashabbus egalarini o‘sha davrdagiday «shakkok»ka chiqarishadi.
Arabiy yozuvni o‘ziga qabul qilgan forslar esa, bizdan farqli o‘z tillari ehtiyojidan kelib chiqib, o‘zlarida mavjud bo‘lgan bir nechta tovushlarni qo‘shishgan. Natijada, o‘z tillari o‘zligini hozirgi kungacha ham yaxshi saqlab qolishgan.
O‘tgan asrning 20-yillarida, lotin yozuviga o‘tish jarayonlarida unlilar masalasida tortishuvlar boshlanib, «Tilimizda nechta unli bor?» degan savol o‘rtaga tashlandi. O‘sha davrda o‘zbek adabiy til uchun asos qilib olingan, eng ko‘p aholi so‘zlashadigan Qarluq lahjasiga to‘xtalinib, unda nechta unli borligi o‘rganildi. Eng oxirgi variant 9ta unli tanlangan (unlilar o‘sha davr talaffuzida maksimal darajada ko‘rsatilgan).
Keyingi o‘zgartirishlar natijasida 1934 – yilda, keyinchalik aniqlik kiritish sharti bilan shartli ravishda avval 8, keyin 7 va 6taga tushirildi (shoshma-shosharlik bilan). 1937 – yilda bu borada aniq qadamlar tashlanib endi yangi qoida, barcha o‘zlashgan so‘zlarni o‘zbek tilining «temir qonuni»ga bo‘ysundirishga asoslangan, e'tiborga molik, yangi alifbo loyihasi taqdim etildi. Bu loyiha boshqalaridan farqli har qanday o‘zlashma so‘z ham birinchi navbatda o‘zbek tili ohangida turdosh unli yoki undoshga moslashgan holda qabul qilinadi. Ayni paytda bu tilimiz ohangida «yevro talaffuz» paydo bo‘lishini oldini olardi (bu mavzuga keyingi maqollarda to‘xtalamiz). Lekin bu loyiha ham ikkinchi jahon urushi sabab to‘xtab qolgan.

Download 424 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish