Turli muhitlarda

razryadi deb ataladi.

Mastaqil razryad ham o'z navbatida bir necha turlarga bo'linadi .

Gazlarning xossa va holatlariga, elektrodlarning materiali, shakli, o‘lchamlari va o‘zaro joylashishiga, shuningdek elektrodlarga berilgan kuchlanish kattaligiga qarab gazlarda mustaqil razryadning

har xil turlarini kuzatish mumkin. Masalan, miltillama razryad, elektr yoyi, uchqunli razryad shular jumlasidandir.

1. Miltillama razryad Miltillama razryad siyraklangan gazlarda yuz beradi. Bu razryadni kuzatish uchun ikki uchiga kichik metall plastinkalar

ko‘rinishida elektrodlar payvandlangan uzun shisha nay olamiz va bu elektrodlarni yuksak kuchlanish (bir necha yuz volt) manbayiga ulaymiz.

2.Elektr yoyi. Elektr yoyi. Razryad turlari ichida amaliy jihatdan juda muhim bo‘lgani elektr yoyidir. Elektr yoyi hosil qilish uchun ikkita ko‘mir sterjen olib,

ularning uchlari bir-biriga yaqin joylashtiriladi. Elektrodlarga 40— 50 V kuchlanish berib, avval ularning uchlari bir-biriga tekkiziladi. Bunda ikkala sterjenning uchlari orasida birdaniga ko‘zni qamash-tiradigan darajada ravshan yarqirash ro‘y beradi. Elektrodlarni bir-biridan salgina ajratib, tokning elektrodlar uchlari orasida cho‘g‘lan-gan havo orqali nur sochuvchi yoy tarzida o‘tayotganini ko‘rish mumkin. Yoy hosil bo‘lganda manfiy elektrod o‘tkirlashadi, musbat elektrodning uchi esa chuqurlashadi (krater hosil bo‘ladi). Musbat ko‘mirning temperaturasi 3900°C gacha, manfiy ko‘mirning temperaturasi esa 2500°C gacha yetadi. 3.Uchqun razryad Uchqun razryad atmosfera bosimiga teng bosim sharoitida elektrodlar orasidagi elektr maydonning kuchlanganligi juda katta

(3 · 10⁶ V/m chamasida) bo‘lganda havoda hosil bo‘ladi. Uchqun razryad vaqtida o‘ziga xos charsillash eshitiladi va tashqi ko‘rinishdan u ingichka kanaldan chiqib tarmoqlanayotgan chuvalchangsimon ravshan shu’lalardan iborat bo‘ladi. Kuzatishlarning ko‘rsatishicha, uchqun gazda o‘tadigan uzlukli tokdir. Hosil bo‘lgan uchqun elektrodlar oralig‘ida tez o‘tib o‘chadi, uning o‘rniga ikkinchisi hosil bo‘ladi, bu ham o‘chib, uning o‘rniga yangisi paydo bo‘ladi va hokazo.

Uchqun razryad hosil bo‘lishida gazning elektron zarbidan ionlanishi bilan bir qatorda, gazning uchqun nuri ta’siridan ion-lashish jarayoni ham katta rol o‘ynaydi.

4.Toj razryad. Toj razryad. Mustaqil razryadning alohida turi toj razryad deb ataladi. Toj razryad bir jinsli bo‘lmagan elektr maydonida bo‘lgan gazda elektrodlar o‘tkir qismlarining yaqinida och binafsha rangda nurlanish bo‘lib, zaif shpillash bilan boradi.

Agar kuchlanish ottirilib borilsa, bu razryad uchqun yoki yoy razryadga o‘tadi. Razryad gaz molekulalarini kuchli elektr maydonda katta tezlikkacha tezlatilgan elektronlar va ionlarning zarb bilan ionlashi tufayli yuzaga keladi. Gazning uyg‘ongan molekulalarining

normal holatga o‘tishida chiqaradigan yorug‘lik energiyasi hisobiga razryad shu’lalanish bilan ro‘y beradi. Shu’lalanish eletkrodni o‘rab turuvchi toj shaklida bo‘ladi, shuning uchun bu razryadni toj

razryad deb atalgan. Toj hosil qiluvchi elektrodning ishorasiga qarab musbat yoki manfiy toj haqida so‘z yuritiladi.

5.Yashin.Yashin atmosferada ro‘y beradigan uchqun razryaddan iborat. XVIII asrning o‘rtalaridayoq yashin tashqi ko‘rinishdan elektr uchquniga o‘xshashligiga e’tibor qilishgan. 1752—1753-yillarda bir-biridan bexabar rus fizigi va kimyogari M.V. Lomonosov va amerikalik fizik V. Franklinlar tajribalar asosida momaqaldiroq bulutlarida juda katta elektr zaryadlari to‘planishini va yashin faqat o‘lchamlari bilangina farq qiluvchi nihoyatda katta uchqun ekanli-gini isbot qildilar.