Turli fvlarda fuqarolarni himoya qilish vositalari, himoya inshootlari turlari

Himoya inshootlari
Himoya inshootlari fuqarolarni tabiiy ofatlar, avariya, halokat okibatlaridan hamda kirgin kurollari ta`sir faktorlaridan va ularning ikkilamchi ta`sir faktorlaridan saklaydigan boshpanalar hisoblanadi.
Himoya inshootlari kuyidagilarga bulinadi:
a) Yunalishiga kura: fuqarolarni saklashga, boshkaruv tizimlarini va tibbiy shahobchalarni joylashtirishta muljallangan;
b) Joylashgan urniga kura: alohida joylashgan (metropolitenlar va togkon kurilishlari);
v) kurilish muddatiga kura: — odtsindan kurilgan va tez kuriladigan;
g) Himoyalash darajasiga kura: — boshpana, RSB va oddiy boshpana (ochik yoki yopik ertulalar).
Boshpana: Boshpana — odamlarni hamma ta`sir faktorlardan (yukori harorat, radioaktiv, portlovchi va kuchli zaharli moddalar), inshootlar buzilganda ularni kismlaridan hamda kirgin kurollari va oddiy hujumkor kurollar ta`siridan saklaydi.
Boshpanalar odamlarni kabul kilish soniga kura 5sinfga bulinadi: kichik (150300 kishi), urtacha (300600 kishi), katta (600 dan kup) va boshkalar.
Boshpanani kurshida kuyidagi tapablar kuyiladi:
1)3 sutkadan kam bulmagan muddatda saklash;
2) Suv bosmaydigan joylarda kurish;
3) Okar suvlardan, kanalizatsiya kommunikatsiyalaridan hamda kurilish kommunikatsiyalaridan uzokrok joylarda kurish;
4) CHikish va kirish eshiklarining bulishi.
Boshpana ma`lum jihozlar bilan jihozlanishi shart, jumladan: shamollatgich, sanitartehnik jihrzlar, havodagi zaharli moddalarni, radioaktiv birikmalarni va biologik vositalarni tozalovchi uskunalardan iborat bulishi kerak.
Boshpana asosiy va kushimcha honalardan tashkil topadi: Asosiy honalarga — odamlar, boshkaruv tizimlari, tibbiy hizmat tizimlari joylashtiriladi, kushimcha honalarga jihozlar, asbobuskunalar, ozikovkatlar, suv va boshka kerakli vositalar joylashtiriladi. Bu boshpanalar juda mustahkam kurilganligi, germetikligi yukoriligi va sanitar gigiena sharoiti bulganligidan Xalqni bir necha kun davomida betalofat saklashi mumkin. Boshpanalar odamlar yotadigan va turib saklanadigan holda buladi. Turib saklanadigan boshpanalar sifatida ishlab chikarish, ma`muriy va Xalq yashaydigan baland uylarning ertulalaridan foydalaniladi. Bunda butun kirgin kurollari faktorlaridan sakdovchi kismlar, elementlar urnatilib, boshpanaga kuyilgan talablar bajariladi.
Boshpana bir necha bulimlardan tashkil topib, har biriga 5075 odam sigishi kerak. Ular yarusli kilib jihozlanadi va har birodamga 0,5 m² joy tugri kelishi kuzda tutiladi.
Boshpana juda yahshi germetik ravishda kurilishi, ya`ni deEOrlari, hona bulimlari juda zich kilib ishlanishi zarur. Aks holda tashkaridan radioaktiv, kimyoviy va biologik zaharlovchilar havo bilan birga kirishi mumkin.
Boshpanada kamida ikkita karama-karshi tomondan kiradigan eshik va ehtiyot eshigi bulishi kerak. eshiklar tambur tipida ikki kavatli kilib germetik ravishda yopiladigan bulishi lozim. eshikni tashki tomoni juda mustahkam materialdan yasaladi, sababi, u yadro portlaganda chikadigan tulkin zarbidan saklaydi. Boshpanalar filtrlaydigan, havo almashtiradigan asbobUskunalar bilan jihozlanadi. Ularda elektr, aloka, suv hamda kanalizatsiya va isitish tarmoqdari ham bulishi kerak. Boshpanada dozimetr, kimyoviy razvedka jihozlari, himoyalovchi vositalar, ut uchirish kurollari, ozik ovkatlar, suv zahirasi va dori darmonlar bulishi shart.
Agar favqulodda vaziyatda alohida kurilgan boshpanalar bulmaganda tez jihozlanib, foydalanadigan boshpanalar kuriladi. Bunday boshpanalarni metropolitenlar, er osti yullari, inshootlarning ertulalarini kerakli asbobuskunalar bilan jihozlab tayyorlanadi.
Radiatsiyadan saklovchi boshpana (RSB). Radiatsiyadan sakpovchi boshpana (RSB) germetik bulmagan himoya inshootlari bulib, favqulodda vaziyatlarda fuqarolar usha erda saklanadilar.
RSBlarga alohida kurilgan, tez jihozlanib kuriladigan hillaridan tashkari, xo’jaligik maksadlarida foydalaniladigan chukurliklar, sabzavot saklanadigan kurilmalar va odtsiy yashovchi kurilmalar kiradi.
RSBlarning saklash xususiyati — radiatsiya nurini (u) susaytirish koeffitsienti (Ku) bilan aniklanadi va u kanday materialdan kurilganligiga va uning kalinligiga boglik (18jadval).
Masalan, yogochdan tayyorlangan uylarning ertulalari radiatsiya nurini 712 marta, gishtli uylar esa 200300 marta kamaytiradi. 50 nafar odamdan kup bulgan RSBlarda kamida ikkita karama-karshi tomonda eshiklar bulishi kerak, RSBlarda havo ta`minoti jihozlari bulmasligidan usha joylarda fuqarolar uzok vakg saklana olmaydilar va uzogi bilan 46 soat bulishlari mumkin. RSBlarga odamlar kirishidan avval, eshik, romlar yahshilab urnatiladi. Ozikovkatlar, suvlar iloji boricha germetik idishlarda saklanadi. RSBda ham ikkita vazifali honalar buladi. Asosiy honada odamlar saklanadi, kushimcha honada esa sanitargigienik jihozlar va havo almashtirgich joylashgan buladi. RSBning saklash honasida ham har bir odamga 0,40,5 m² hajmda joy tugri kelishi kerak.

RSBlar ham 23 yarusli utirgichlar bilan jihozlanadi. SHaharlar tashkarisidagi RSBlar sifatida foydalanish uylarining ertulalari, sabzavot saklandigan omborhonalar, ertulalar, gishtli, betonli, tuprokli, yogochli uylar va boshka chukurliklar moslashtiriladi.

RSBlarning saklash xususiyatini oshirish uchun ularning devorlarini kalin kilish, eshikoynalari germetikligani oshirish va ularning yon atrofini tuprok bilan tudtsirish orkali erishiladi.
Radioaktiv shikastlangan hududlardan kelgan odamlar RSBlarga kirishlaridan oldin tamburda kiyimkechaklardagi, oyokkiyimlardagi radioaktiv changlarni yuk kilib (silkitish orkali, tozalovchi vositalar orkali), juda ehtiyotlik bilan kiyim kechaklarni (himoya kiyimlari, oyok kiyimi) echib, keyin boshpana ichiga kirishlari kerak.
Radioaktiv zararlanishning boshlangich 35 soatlarida, boshpananing chikish eshiklari va havo almashtirish teshiklari yahshilab berkitiladi. Bu vakg oraligida radiatsiya darajasi tezda kamayib, radioaktiv changlar esa asosan erga tushib buladi. 46 soatlardan keyin boshpana (RSB) shamollatiladi. Himoyalanuvchi odamlar tashkariga chikkanda, albatta, himoya vositalarini kiyib 1520 dakika RSBdan tashkarida bulishlari mumkin. Agar tashkarida radiatsiya darajasi juda yukori bulsa, u holda boshpana shamollatilayotganda odamlar nafas organlariga himoyalovchi vositalarni kiyib utirishlari zarur.
Oddiy saklovchi boshpana — ertula. Fuqarolarni muhofaza kdoshshda oddiy saklovchi boshpanalar (ertulalar) alohida urin tutadi. Ertulalar kurilish konstruktsiyasiga kura oddiy himoya inshootlari katoriga kiradi, chunki uni kurish juda kiska vaktda amalga oshiriladi. Ular ochik va yopik kurinishda buladi. Ochik ertulalarda odamlar radioaktiv shikastlanishdan ikki uch marta kam zararlanadi (agar ertula dezaktivatsiya kilinmasa) va 20 barobarigacha (agar ertula dezaktivatsiya kilinsa) kam nurlanish dozasini oladi. YOpikertulalar esa radioaktiv zararlanishni 4050 marta kamaytiradi. Ertulalar chukurligi 200 sm., kengligi 120 sm., pastki kismi esa 80 sm., uzunligi esa odamlar soniga karab tayyorlanadi.
Ochik ertulada fuqarolar himoya vositalaridan foydalangan Holda sakpanadilar. YOpik ertulalar radioaktiv changlarni, biologik tumanlarni, kimyoviy kurollarni kiyimkechaklarga, terilarga tushishidan sakpovchi boshpana hisoblanadi.