|
5.Organizmlarni ekologik klassifikastiya qilish printsiplari.
Hayvonot, o’simlik olamini hozirgi zamon biologik sistematik klassifikastiyasini bosh mezoni qovm-qarindoshlik o’xshashlik belgilari hisoblanadi. Shunung uchun han.turli shaklga ega turli muhitda yashovchi organizmlar bitta guruhga bo’linadi.M:
Ekologik klassifikastiya qilishda esa hayvonlarni ularni tashqi muhitda xilma-xil hayot kechirishi ularni turlicha klassifikastiya qilish mumkin.
Biz hayvonlarni birgina harakat qilishiga qarab klassifikastiya qilsak, turli xil sinfga kiruvchi turlar 1 ta ekologik guruh kiritiladi. M: Suvda raketasimon harakat qiluvchilarga medo’zalar, bosh oyoqli mollyuskalar, xivchinlilar, yndo’z, beshiktervat lichinkalari va hokazo.
Xullas, turli-tuman ekologik faktorlarga ko’ra klassifikastiya qilish mumkin yoki yana bir misol organizmlarni oziqlanish harakteriga ko’ra klassifikastiya qilamiz.
1.Avtotroflar – 2 ga fototrof va xemotroflarga bo’linadi.
2.Geterotrof
1.a) fototroflar organik modda qilishda quyosh yorug’ligidan foydalanadi.
b) xemotroflar – ximiyaviy reaktsiya energiyasidan foydalanadi.
2.a) saprofitlar – oddiy organik birikmalar bilan oziqlanadi.
b)golozoy- murakkab organik birikmalar bilan oziqlanadi.
Golozoy organizmlar ham o’z navbatida qo’yidagi guruhlarga bo’linadi.
A)saprofitlar o’simliklarni chirigan qoldiqlari bilan oziqlanadi.
B)fitofag tirik o’simliklar bilan oziqlanadi.
V)zoofag tirik hayvonlar bilan oziqlanadi.
G)nekrofag o’limtiklar bilan oziqlanadi.
Hayvonlarni oziqni tutishiga qarab ham ekologik klassifikastiya qilish mumkin.
M:Fil’troterlar kichik qisqichbaqalar, baqachig’anoq kit va hokazo.
Kavsh qaytaruvchilar, kavsh qaytarmovchilar, ovchilar va hokazo.
Hozirgi davrda insoniyat oldida turgan eng dolzarb ekologik muammo kun sayin ifloslanib borayotgan hayotiy muhitlarimizning ifloslanishini bartaraf etib, ularning barqaror muhofazasini ta'minlashdir. Bu, o'z navbatida, samarali chora-tadbirlarni ko'rishni taqoza etadi. Sunday vazifani bajaruvchi har bir kishi, avvalambor, atrof-muhit va ular tarkibidagi barcha hayotiy omillarga oid ekologik ilmiy tushuncha va qonuniyatlarni chuqur anglab olishlari zarur.
Shu kungi ekologik muammolarning kelib chiqishi negizida, asosan, tabiatga antropogen ta'sir yotadi. Bunday ta'sir, oldin aytib o'tilgandek, fan-texnika rivoji va buning natijasida, xususan XX asrda, barcha tabiiy manbalardan jadal sur'atda foydalanib, atrof-muhitga turli xil: gaz, suyuq va qattiq, ko'p hollarda, o'ta qizigan ham zaharli moddalar chiqarib yuborilishi oqibatidir. Bu, nafaqat insonlarning tabiatga befarqligi, shuningdek, atrof-muhit bilan bog'liq ekologik ilmiy ma'lumotlarning tub mohiyatini bilmasligidan darak beradi.
«Ekologiya» atamasi, o'z mazmun-mohiyatiga ko'ra, kishilik jamiyatining tabiiy manbalardan foydalanishda zarur bo'lgan munosabatlarning chuqur ilmiy-amaliy asoslarini mujassatnlaydi. Ekologiya, oldin bayon qilganimizdek, tabiat -jamiyat munosabatlarini har tomonlama tahlil va tadqiq qiladi, ilmiy asoslaydi. Uning ob'ektlari xususida gap borganda, birinchi galda, biosferani tashkil etuvchi alohida olingan biologik turlar, jumladan, o'simlik va hayvonlar, ularning har biriga oid populyatsiyalarni ko'rsatib o'tmoq kerak. Qisqasi, butun biosfera -Yer jonli qobig'idagi har bir tirik organizmni o'rganib, ularga xos xislat va xususiyatlarni anglab olish zarur.
Doim tabiatda tirik organizm va atrbf-muhit o'rtasida modda — energiya almashinish jarayonlari bo'lib turishi aytib o'tildi. Bu haqda yuqorida kerakli ma'lumotlar bayon qilindi. Faqat shuni qayd etamizki, Yer sathining turli mintaqa va hududlarida bu o'ziga xos tarzda va darajada amalga oshadi. Bunga sabab suv muhiti (dengiz-okean), havo muhiti yoki litosfera bir-biridan keskin farqlanadi. Ushbu masalaning umumiy tomoni shundan iboratki, tabiatdagi har bir tur organizm o'z tashqi muhitiga ta'sir ko'rsatadi. Aynan ana shunday holatdan kelib chiqib ham tabiatda xilma-xillik va rang-baranglik mavjud.
Ekologiyaning nazariy asoslarini ilmiy talqin etganda, albatta, Yer sayyorasidagi 4 ta asosiy hayotiy muhitlarning (suv, tuproq, havo va tirik organizmlar majmui, ular haqida 2-mavzuda batafsil ma'lumot berilgan) har birini alohida nazarda tutib. fikr yuritmoq maqsadga muvofiq. Organizmlarning tasliqi muhitga moslashishi deganda, o'simliklar va hayvonlarning har bir biologik turini suv, havo va tuprog'u-zaminiga moslashishni tushunmoq kerak. Inson uchun esa, qayd etmoq kerak, biosferaning o'zi eng muhim muhit hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
