Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi


Mavzu: Turkiy tillarda son



Download 389,5 Kb.
Pdf ko'rish
bet10/18
Sana11.03.2022
Hajmi389,5 Kb.
#490983
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   18
Bog'liq
turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi

Mavzu: Turkiy tillarda son
Reja
1. Turkiy tillarda son
2. Sanoq sonlar 
3. Tartib sonlar
4. Numerativlar
Ma’lumki, son so‘z turkumi predmetning miqdorini, tartibini, son-sanog‘ini 
bildiradi. Hozirgi o‘zbek tilidagi singari barcha turkiy tillarda son quyidagi turlarga 
bo‘linadi: sanoq son, tartib son, jamlovchi son, dona son, chama son, taqsim son, 
kars son,
1. Sanoq sonlar turkiy tillarda sodda va tarkibli bo‘ladi.
Sodda ko‘rinishi. Birliklar
Bi : r pi : r – 1 altы – 6
Iki, eki – 2 je : ti - 7 
Uch – 3 sekiz – 8


Tart – 4 toqыz – 9
Be : sh be : l – 5 o : n – 10
Chuvali tili boshqa turkiy tillardan oxiriga I , qo‘shilishi bilan farqlanadi. 
Ms: bis →, vuzi – besh, ult → uld’ – olti yoki tatar tilida bir, qozoq tilida bes bi : r 
va besh dan kelib chiqqan. Cho‘ziqlik holati yoqut tili va turkman tilida saqlangan, 
qozoq tilida e : →e aylangan. Jeddi. 
O‘nliklarning nomi
Jug‘’irbe – 20, otыz – 30, qыrq – 40, ellig‘ – 50, altpыl – 60, je : tpil – 70, 
seksen – 80, toqsan – 90.
20 Jug‘’irbe sho‘r, yoqut, tofalar tilida bir oz o‘zgargan. Ms: su : rbe 
(yoqut), chegirbe (shor), che : rbi (tuva) v.h.
Altpыl (60), je : tpil (70) ko‘pgina turkiy tillarda altmыsh, jetmish shaklida 
qo‘llaniladi.
Keyinchalik turkiy tillarda o‘nlikning yangi yasalishi tizimi hosil bo‘lgan. 
Ya’ni o‘n orqali yasalgan. Masalan, alt – on (60), xak, tuva, chit – on (70), tog‘uz – 
on (90), sigez – on (80).yokut va oltoy tilida tort – on (40), 100 soni turkiy tillarda 
ju : z, 1000 – biң qadimda pin shaklda bo‘lgan. 
Tartib sonlar turkiy tillarda bir nechta affikslar orqali yasalgan. – nchы // 
ngi: bu qo‘shimcha absolyut turkiy tillar birdek tartib son yasaydi. 
Masalan: qirg‘, uyg‘, qo‘shiq, qadimgi turkiy tilda birinchi, iinchi; turk, 
turkman – birinji, ikinji; qozoq, no‘g‘oy, tatar tilida – birinshi, ilinshi. Bu 
qo‘shimchaning qadimgi shakli – ng ko‘rinishiga ega. Ms: qad turkiy tilda: birinch, 
uchunch, tortunch. Bundan tashqari – (ы) mchы // - (i) mchi ko‘rinishi eski o‘zbek 
tilida uchraydi. Bang, shcherbak – (ы) ngы qadimgi shakli deya e’tirof etgan. 
Tuva tilida tartib sonlar - qы / ki, qu / ku, - g‘ы / chi, g‘u / g‘u af bilan 
yasalagan: birgi, ushku, kida bir (taf) dörtte ič (turkch), onda dört,
Chama son – turkiy tillarda turli usullar yordamida hosil qilingan. 
1. Qadimgi turkiy, o‘rta osiyo, janubiy sibir tillarida – ča / čä qo‘shimchasi 
orqali yasalgan. äligča (run), jüzča, juzča.
2. tatar tili dialektida lar / lär uxlär onlar
3. Janubiy – g‘arbiy va o‘rta osiyo guruhida larz / lärzä (ko‘p + ča / să) 
orqali yasalgan. 
4. O‘zbek tilida (tač/ täčá)

Download 389,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish