Turkiy tillar fakulteti o’zbek adabiyoti kafedrasi

Masnaviy. Masnaviy o’zaro qofiyalanuvchi, ikki misradan iborat she’r shaklidir. Masnaviy o’zbek mumtoz adabiyotida, xususan, dostonchiligida keng qo’llanilgan janrlarning biridir. Katta epik dostonlarni bitishda masnaviy keng qo’llanilgan. '”Masnaviy” so’zi arabcha bo’lib, “ikkilik”, “juft” degan ma’nolarni bildiradi. Masnaviy usuli voqea va hodisalami epik ko’lamda aks ettirishga imkon bergani uchun ham doston ko’pincha shu yo’l bilan yoziladi. Bundan tashqari, qasida, she’riy noma va boshqa turdagi asarlar ham masnaviy shaklida yaratilishi mumkin. Masnaviyning qofiyalanish tartibi quyidagicha: a-a, b-b, d-d...

Masnaviy mumtoz adabiyotimizda eng ko’p qo’llangan. “Xamsa” (Alisher Navoiy), “Shayboniynoma” (Muhammad Solih), “Tanobchilar” (Muqimiy), “Ilm xosiyati” (Furqat) kabi asarlar masnaviy janrida yozilgan. O’zbek adabiyoti tarixida masnaviy yo’li bilan yaratilib, bizgacha to’la holda saqlangan asar Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” dostonidir. Misol:

Nedur ahvoling, ey zo’ri g’aribim, -a

Visolim davlatidan benasibim. -a

Chekardim g’am tog’in holing nechukdir?... -b

Buyukdin jismi chun noting nechukdir?⁸... -b

Kattaroq, epik she’riy asarlarni yozishda masnaviy shakli boshqa turdagi qofiya usullariga nisbatan qulayroq bo’lganligi uchun ham Navoiy masnaviy to’g’risida “uning maydoni keng, “uslubi xo’b”-deb ta’kidlagan.