Turkiy Guliston yoxud Axloq

 
TARBIYANING ZAMONI
Emdi ochiq ma’lum bo’ldiki, tarbiyani tug’ulgan kundan boshlamak,
vujudimizi 
quvvatlandurmak, 
fikrimizi 
nurlandurmak, 
axloqimizi
go’zallandurmak, zehnimizi ravshanlandurmak lozim ekan. Tarbiyani kimlar
qilur? Qayda qilinur? degan savol keladur. Bu savolga, «birinchi uy tarbiyasi.
Bu ona vazifasidur. Ikkinchi, maktab va madrasa tarbiyasi. Bu ota, muallim,
mudarris va hukumat vazifasidur», – deb javob bersak, bir kishi deyurki,
«qaysi onalarni aytursiz, bilimsiz, boshi paqmoq, qo’li to’qmoq onalarmi?
O’zlarida yo’q tarbiyani qaydan olib berurlar», der . Mana, bu so’z kishining

---

yuragini ezar, bag’rini yondurar. Otasiga nima dersiz, desak , qaysi ota?
To’ychi, uloqchi, bazmchi, do’mbirachi, karnaychi, surnaychi, ilm qadrini
bilmagan, ilm uchun bir pulni ko’zlari qiymagan, zamondan xabarsiz otalarni
aytursizmi? Avval o’zlarini o’qitmak, tarbiya qilmak lozimdur», – der. Mana
bu so’zni eshitgach, umid qo’llari qo’ltuqg’a urilur.
Xayr, bo’lmasa muallimchi desak, «Qaysi muallim? Maqsadi pul, maslagi
shuhrat, yuqori maktablarda o’qumagan, «usuli ta’lim» ko’rmagan
muallimlarni aytursizmi? Avval o’zlari dorilmuallimin»larda o’qimaklari,
so’ngra dars bermaklari lozimdur», – der. Mana bu so’z insonni hayrat
daryosiga g’arq qilur.
Mudarrislarga na dersiz desak, qaysi mudarris? Matlablari osh, maqsadlari
chopon, darslari beimtihon, isloh yaqinidan yurmagan mudarrislarni
aytursizmi? Bular o’z vazifalarini bilub, nafslaridan kechub, zamonga
muvofiq ravishda darslarini isloh qilub, imtihon birla o’qutmaklari
lozimdur», – der. Mana bu so’z har kimni «Alisloh» demakga majbur qilur.
Bo’lmasa hukumat-chi? desak, «xayr , hukumat hammaning otasidur. O’z
fuqarosining bolalarini tarbiya qilmak lozim, shuning uchun bizning Rusiya
hukumati o’gay bo’lsak ham, har yerda bizlar uchun ham maktablar ochub,
bolalarimizni tekin o’qitur. Lekin o’zimiz ish bilmagan, yalqov, uyda onamiz
tarbiyasi, otadan pul tarbiyasi, muallimdan axloq tarbiyasi, mudarrisdan
funun tarbiyasi ko’rmaganimizdan, hukumat maktablaridan ham o’z
hissalarimizni ololmaymiz», – der. Mana bu so’z bizlarni tarbiyadan
mahrum, huquqning na ekanin bilmaganlig’imizni bildirur.
Alhosil, tarbiya bizlar uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat,
yo saodat – yo falokat masalasidur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram
sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Insonlarning karami dinidadur,
muruvvati aqlindadur, hasabi axloqindadur», – demishlar.
Agar bir qushning yosh bolasin olib,
Bo’lur tarbiyat birla yo’lga solib.
Onasin olib asrag’on birla rom,
Qilmas kishi sa’y qilsa mudom.
Kerak tarbiyat yoshlikdan demak,
Ulug’ bo’lsa lozim kelur g’am yemak.
Egur bemashaqqat kishi navdani,
To’g’unchi egur kuydirib kavdani.

---