Turkiy guliston yoxud axloq so’zboshi o

IDROK VA ZAKO
Idrok va zako deb ochuq fikrli, xushtabiat, ziyrak bo’lmakni aytilur. Idrok va zako yaxshi xulqlarning ravzayi rizvoni, ibrat ko’zlarining nuri rahmoniysidur. Chunki idrokli kishilarning har bir maqsadi ostida yashirin o’lg’an zamirlarning ma’nolari na yerdan borib chiqishini bilur. Ilm-u ma’rifat sohibi bo’lmak uchun sa’y va g’ayrat kerak o’ldig’i kabi zehn va idrokning ham salomat bo’lmog’i shartdur. Shuning uchun yoshlikdan boshlab zehn va idrokimizni quvvatlandurmak uchun aziz umrimizni o’yin- kulgi, safsata, moloya’ni kabi behuda so’zlar ila o’tkarmay, har xil kitob, g’azita va jurnallarni o’qub, fikrimizni ochmoq, zehnimizni quvvatlandurmak lozimdur. Zehnsiz kishilarning o’lchovsiz so’zlari o’zlarini uyaltirgoni kabi eshituvchini ham zeriktirur.
Har kishining fikr, idrokin so’zi bildurg’usi, Pistayi bemag’z agar lab ochsa rasvo bo’lg’usi.
Idrok sohibi o’zini fozil va ulug’ bilub hamjinslariga haqorat ko’z ila boqub: «Bilasanmi? Man qanday boy va obro’li kishiman» deb maqtanub, o’zini katta qilub ko’rsatmas. Ustiga yuklangan diniy, milliy va maishiy vazifalarini har birini o’z vaqtida ado qilur. Mana, shunday kishilar ikki dunyoda obro’lik bo’lub o’lganlaridan so’ng «faloni xo’b, yaxshi zot edi, Xudo rahmat qilsun, millatga ko’p xizmat qildi, xalqg’a foyda yetkurdi», deb boshqalar tarafidan maqtalurlar. Hushyor va ziyrak kishilar kuch va
quvvatlari bor vaqtida keladurgan zamonlarini tushunib, pul va mollarini o’rinsiz yerlarga, to’y va ma’rakalarga haddan ortiqcha isrof qilmaslar, o’zlarining rohati, bola-chaqalarining saodati uchun kerak bo’ladurgan yer va bog’larini sotmaslar, zamonaga muvofiq kishi qilmak uchun bolalarini o’qitmak va tarbiya qilmak to’g’risida aqchalarini aslo qizg’anmaslar.
Idrok ila aqling-la ayur yaxshi yomonni, Behudaga sarf etma shu qimmatli zamonni, Sa’y et, jadal et, ilm-u fununa harakat qil, Boq, nayladilar hikmat ila ushbu jahonni.