Turkistonda 1916-yilgi qo’zg’olonning boshlanishi

Turkistonda 1916-yilgi qo’zg’olonning boshlanishi

1916 yil xalq qo'zg'oloni. Birinchi jahon urushi
unda ishtirok etayotgan Rossiya imperiyasini tobora holdan toydirmoqda edi. O'n minglab askarlar jangda qurbon Talvasaga tushgan Rossiya Oliy Bosh qo'mondonlik shtabi harbiy vazirlikdan «armiya ehtiyojlari uchun salmoqIi miqdorda kuch ajratishni» zudlik bilan talab qildi. Bu kuchni harbiy vazirlik mustamlakalardan to'plashga umid bogladi.

Natijada Rossiya imperatori Nikolay II 1916 yil 25 iyunda Turkiston, Sibir va Kavkazdagi 19 yoshdan 43 yoshgacha bo'Igan erkaklarni front orgasidagi xizmatlar uchun safarbar qilish to'g'risida farmon chiqardi. Turkiston general-gubernatoriga zudlik bilan farmonni amalga oshirish buyurilib, Sirdaryo viloyati zimmasiga 87 ming, Samamandga 38 ming, Farg'ona zimmasiga 50 ming kishi yuborish majburiyati yuklandi. O'Ikada safarbar qilinuvchilarning ro'yxatlari tuzila boshlandi.

Xalq bu tadbirga omardikorlikka» olish deb nom berdi. Mahalliy maimurayat mardikorlikka
chaqirishni boylik orttirish vositasiga aylantirdi. Boylarning o'g'Ii pul bilan qutulib qolar, kambag'al oilalar esa yolg'iz o'g'ildan, boquvchisidan ayrilar edi.

• Bu hol xalqning kuchli noroziligiga olib keldi.

Petrograddan ba'zi tabaqadagilar tovon evaziga mardikorlikdan ozod qilinishi mumkinligi to'g'risida qo'shimcha ko'rsatmalar etib kelganidan keyin xalq noroziligi qo'zg'olonga aylanib bordi. 4 iyulda Xo'jand shahrida norozilik namoyishi boshlanib ketdi. Unda
shahrida norozilik namoyishi boshlanib ketdi. Unda
dehqonlar, mardikorlar,chorakorlar, ayollar - jarni 300 dan ortiq kishi qatnashib, namoyish oMardikor
dan ortiq kishi qatnashib, namoyish oMardikor
bermaymiz!» shiori ostida o'tdi.

Politsiya namoyishni bostirishga kirishdi, ular ustiga tosh yog'ildi. Harbiy qismdan soldatlar etib kelib politsiyachilar bilan birgalikda namoyishni bostirdi, ikki kishi o'Idi, bir kishi yarador bo'Idi. Xo'jand voqeasi haqidagi xabar butun Turkistonga yoyildi. 5 iyulda Samarciand uezdining Urgut qishlog'ida g'azabga kelgan 2000 kishilik dehqonlar volost boshqaruvining
mahkamasi oldiga to'plandi. Mahkama odimlari
kaltaklandi. O'sha kuni Samarciand uezdining Siyob,Mahalla, Xo'ja Ahror va Angar volostlarida ham namoyishlar bolib o'tdi.


11 iyulda Toshkentda katta g'alayon boshlanib ketdi. Hunarmandlar, ishchilar, shahar kambag'allari va shahar atrofidagi dehqonlar
Beshyog'ochdagi politsiya boshqarmasi tomon yo'l oldilar. Bu erda qo'g'olonchilaming katta guruhi to'plandi. Namoyishchilar obolalarimizni bergandan ko'ra o'zimiz o'lganimiz yaxshiroq, podsho o'lib ketsin» deya maydonni larzaga
keltirib qichqirdilar. Mahalliy aholi fao!laridan Yo'Ichi lbrohimov (ko'nchi), G'ulorn Kamolov (g'isht teruvchi), ishchi ayol Zuhrabibi Musaeva va boshqalar xalqni podshoh hukumatiga qarshi qat'iy kurash boshlashga da'vat etdilar. «Ur, politsiyachilarni!» degan qichqiriqlar bilan boshqarmaga hujurn qildilar. Qamal va otishma boshlanganidan bir soat keyin yordamga jazo qo'shini etib keldi. Kazak qismlari 5 kishini otib o'Idirishdi, 15 kishi yarador bo'ldi.