Turk tili leksikologiyasi

Vulgarizmlar – tilda qo‘llanib kelayotgan buzilgan so‘zlar: behayo so‘zlar,
so‘kish, ba’zi qarg‘ish so‘zlar (kaba kelimeler). Vulgarizmlar tilni buzuvchi,
adabiy tilga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi so‘zlardir.

Varvarizmlar– nutqda bir necha tilga oid birliklarning aralash holda
ishlatilishidir (yabancı kelimeler). Pardon, şu bardağı rica edebilir miyim! Çok


mersi, beni mutlu ettin.
Varvarizmlarni tilda turli ta’sirlar, xususan, madaniyat ta’sirida boshqa
tillardan so‘z yoki qo‘shimchalarning olinishiga aytiladigan alıntı yoki bir tildan
boshqasiga kirgan va o‘zlashtirilgan so‘zlarga nisbatan aytiladigan alıntı kelime


(o‘zlashgan so‘zlar) dan farqlay olish kerak. Masalan, turk tilidagi âlem, ayna,
37

---

bahçe, hayat, hoş, demokrasi, radio, spor, kültür, inci, masa, fındık va b. so‘zlar

alıntı kelimeler (o‘zlashgan so‘lar)dir.

Evfemizmlar – qo‘pol, beodob, noqulay so‘z va birikmalarning so‘zlashuv
tiliga xos qulay so‘z va birikmalar bilan almashtirish hodisasi: kocaya gitmek


(erga tegmoq) – evlenmek (turmushga chiqmoq), ölmek, gebermek, (o‘lmoq) –

vefat etmek (vafot etmoq) kabi. Ba’zan evfemizm tabu bilan bog‘lanadi. Tabu–
man etilgan, aynan aytilmaydigan so‘zlar: kızamık (qizamiq) – gul, kel (kal) –


saçsız(siyqabosh) kabi.

So‘zlarnıng eskılık va yangilik bo‘yog‘ıga

ko‘ra turları

(Kelimelerin eskilik ve yenilik bakımından çeşitleri)

Dars rejasi:
1. So‘zlarning eskilik va yangilik xususiyatiga ko‘ra turlari
2. Arxaizmlar va istorizmlar orasidagi farq
3. Neologizmlarning til lug‘at boyligidagi o‘rni