|
AHMAD POShO
(?-1497)
XV asr turk adabiyotining eng yorqin yulduzlaridan bo‘lgan
shoir Ahmad Posho, o‘sha vaqtda Usmonlilarning poytaxti bo‘lgan
Edirna shahrida tug‘ildi. Uning otasi Valiyuddin Ilyos Murod II ning
qoziaskari, ya’ni bosh harbiy qozisi edi. o‘z davrida yaxshi ma’lumot
1
Сарбастга – эркинча, озодликка.
2
Мифтаћ – калит.
3
Дандон - тиш
58
olgan Ahmad Posho faoliyatini Bursadagi Murodiya madrasasida
mudarrislikdan boshladi. Tez orada Edirna qozisi bo‘ldi. 1451 yil
taxtga o‘tirgan Fotih Sulton Mehmet nazariga tushgan Ahmad Posho
qoziaskar, shahzodalar otabegi va vazir lavozimigacha ko‘tarildi.
Vazir Ahmad Posho ko‘plab shoirlarga valine’matlik qiladi, ustozi
Malihiyni sultonga tanishtirib, hurmatini bajo keltiradi. Ammo sa-
roydagi kurashlar shoir Ahmadiyni ham chetlab o‘tmaydi. Shoirning
“axloqsiz”ligi haqida podshoga chaquv bo‘ladi va Ahmad Posho zin-
donga tashlanadi.
Yedi-Kule (Yetti minora) zindonida yotgan shoir “Karam
qasidasi”ni yozib sultonga yetkazadiki; “Qullarning adashmog‘i
mumkin, ammo podshoning avfi qaerda” misralarini o‘qigan shoh
shoirni avf qilib Bursaga jo‘natadi. Shoir Bursada Orxan va Murodi-
ya madrasalarida dars beradi. Keyinchalik Anqara sanjaqbeyi etib
tayinlanadi, Mehmet II ni vafotidan so‘ng taxtga chiqqan Boyazid II
Ahmad Poshoga iltifot ko‘rsatib Bursa sanjaqbeyligini beradi. Ayrim
manbalarda Ahmad Posho oila qurmaganligi aytilsa, boshqalarida
Fotih Mehmet Ahmadni To‘ti ismli joriyaga uylantirgani, shoirning
bir qizi bo‘lib, qizi ham, xotini ham erta vafot etgani, undan so‘ng
Ahmadning oila qurmaganligi aytiladi. Ahmad Posho umrining oxir-
igacha Bursada yashaydi va 1497 yil qazo qilgach o‘zi qurdirgan
madrasaga dafn qilinadi.
Ahmad Posho lirik shoir bo‘lib, uning she’riyati turk adabiyoti
tarixida o‘ziga xos o‘rin tutadi. Ahmad Posho dunyo go‘zalligini
ta’rif etar ekan, inson mana shu go‘zallikdan bahramand bo‘lishini
kuylaydi. Shoir sifatida u Hofiz Sheroziy ijodini bir namuna deb
bilgan va ijodda unga ergashgan. Ahmad Posho g‘azallari o‘zining
nafisligi, arab, fors so‘zlarini qo‘llashi bilan ajralib turadi. Shoir
ijodini ikki davrga bo‘lish mumkin: 1. A. Poshoning zindonband
bo‘lguniga qadar yozgan ijodi. Bu davrda shoir qasidalar va g‘azallar
yozib ijodda ko‘proq fors shoirlariga (Hofiz) ergashgan. 2. Hazrat
A. Navoiy ijodi bilan tanishgandan keyingi she’riyati. Manbalarda
ko‘rsatilishicha 1481 yil A. Navoiy o‘zining 33 g‘azalini Sulton Bo-
yazid IIga yuborgan. Sulton bu g‘azallarni Bursaga, Ahmad Poshoga
jo‘na–tadi va Navoiy g‘azallariga nazira bag‘ishlashni shoirdan
so‘raydi. Ahmad Poshoga A. Navoiy g‘azallari shunchalik ma’qul
keladiki, A. Posho Navoiyning 33 g‘azaliga nazira bag‘ishlaydi. Ma-
na shu naziralardan biri:
59
Zulfingki uzoringda etar jilvalar, ey do‘st,
Tovusi junondirki ochar bolu par, e do‘st.
Xattinki tilsim etdi labing doirasiga,
Shirinlik uchun mushk ila afsun yozar, e do‘st.
Qo‘y, borma qo‘nog‘iga raqibingki, bilursen,
It bo‘lgan yerga hech malak etmas guzar, e do‘st.
Zulfi siyohing chiqmadi zebo kulohingdan,
Zeroki harir ichra bo‘lur mushki tar, e do‘st.
Voiz so‘ziga voqif o‘lub, yosh tukmadi chashmim.
Sard bo‘lsa-havo bo‘lmagay mardumda gar, e do‘st.
Ne vajh ila yuz surmag‘ay Ahmad ayog‘ingga,
Ne bosh ila tark etmagay yo‘lingda sar, e do‘st.
Shoir o‘zining Fotih Mehmet zamonidagi kunlarini eslab, o‘zini
A. Navoiyga, Fotihni Husayn Boyqaroga qiyoslashga ishora bor.
Ahmad Posho g‘azallarida muhabbat – bosh mavzu. Shoir o‘zini
“muhabbat kuychisi”ligini aytadi. Sevgi jamiki shodliklarning, ayni
paytda g‘am-anduhning sababchisidir, u oshiq-ma’shuq munosaba-
tlarini tasvirlarkan, tabiat ko‘rinishlaridan ustalik bilan foydalanadi.
Har kiminkim hamdami gul yuzli bir jonon o‘lur,
Xonasi jannat kibi doim bahoriston o‘lur,
Oshig‘u ma’shuqqa o‘xshar oftob ila zamin
Kim biri yig‘laguncha birisi xandon o‘lur.
(Tarjima bizniki A.A.)
Ahmad Posho ijodining undan keyingi ko‘plab turk shoirlari
ijodida ta’siri kuchli bo‘lgan.
Ahmad Posho devonida usmonli turk tilida yozilgan g‘azallar bi-
lan barobar, arab, fors tilida yozilgan g‘azallar borkim, bu shoirning
shu tillarni yaxshi bilganligini ko‘rsatadi.
Ahmad Posho g‘azalnavis sifatidagina emas, qasidanavis sifatida
ham mashhur bo‘lgan. Birinchi yozgan “Saroy qasidasi” 1461 yil
Sulton Mehmet Fotih Istambulda qurdirgan, Yevropada Several nomi
bilan mashhur, nihoyatda go‘zal saroy xaqidadir. Shoir saroyni foto-
grafik aniqlikda tasvirlash bilan cheklanmay, shohona odob-axloq
haqida ham fikr yuritadi. Asar badiiy jihatdan ham, madaniyat
obidasi haqida ma’lumot berishi jihatidan ham ahamiyatlidir. Ikkin-
60
chi qasida “Karam qasidasi” olijanoblikni madh etsa, uchinchi
“Quyosh qasidasi” Sulton Mehmed II ga bag‘ishlangan.
Umuman Ahmad Posho usmonli tilining keng imkoniyatini o‘z
she’riyati misolida ko‘rsata oldi va o‘rta asr turk adabiyotini yanada
yuksaklikka ko‘tardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
