"Turizm va iqtisоdiyot" fakultеti

Pul multiplikatorining mazmuni
Pul multiplikatori nimani anglatishini seziz uchun, haqiqiy sonlardan sonli misolni tuzib olamiz.
O’zgaruvchilar quyidagilar:
Rr – majburiy zaxira stavkasi = 0.10
C – muomaladagi pul = 400 mlrd dollar
D – chekli deposit = 800 mlrd dollar
ER – ortiqcha zaxiralar = 0.8 mlrd dollar
M – pul taklifi (m 1) = C + D = 1200 mlrd dollar
Bu sonlardan valyuta stavkasi c ni va ortiqcha zaxira stavkasi e ni hisoblab olamiz:
c=  = 0.5

e= = 0.001
natijada pul multiplikatori quyidagicha :
m =2.5
Pul taklifi ma`lum omillar o`zgatrishiga o`z navbatida javob qaytaradi.
Pul bazasi MB=MB<sub>n</sub>+BR ekanligini e`tiborga olib, 2tengalamani qaytadan yozishimiz mumkin:
M=m x (MB_n+BR) (6)
Ushbu barcha natijalarni biz 1-yig`ma jadvalda algebraic tarzda ko`rsatishimiz mumkin, bu esa omillar o`zgarishiga pul taklifi jarayonini ifodalaydi.
6-tenglamadan ko`rish mumkinki, MB_n yoki BRdagi o`sishi M pul taklifining ko`p miqdorda o`sishiga olib keladi, chunki pul multiplikatori m 1dan kattadir. Ko`rishimiz mumkinki, majburiy zaxira me`yoridagi o`sish pul taklifini kamaytiradi, bunda –tenglamadan foydalanibtopilgan pul multiplikatori qiymati asosida hisoblash mumkin, bu rrning 10%dan 15%ga oshgan misolda ko`rish mumkin (barcha boshqa o`zgaruvchilar o`zgarmay qolgan). Shunda, pul multplikatori 2.5dan quyidagicha kamayadi,

xuddi kutganimizdek 2.5 dan kam.
Shunga o`xshash ravishda, o`z misolimizda ko`rishimiz mumkinki, valyutadagi o`sish pul taklifini kamaytiradi, bu c 0.50 dan 0.75 ga ortganida pul multiplikatorining o`zgarishi orqali hisob kitob qilinadi. Shunda pul multiplikatori 2.5 dan quyidagigacha kamayadi:

Natijada ko`rishimiz mumkinki, qo`shimcha zaxiralardagi o`sish pul taklifini kamaytiradi, bu esa e ning 0.001dan 0.005ga ortganida pul multiplikatori o`zgarishi orqali hisob kitob qilinadi. Bunda pul multiplikatori 2.5dan quyidagicha kamayadi:

Bo`lib qo`yish kerakki, qo`shimcha zaxiralar 5 barobarga oshsa ham, pul multiplikatorda bor yo`gi ozgina kamayish kuzatiladi, xolos. Ushbu kamayish kichik, chunki so`nggi yillarda e juda kichik bo`lgan sh sabab undagi o`zgarishlar pul multiplikatoriga kichik miqdorda ta`sir etgan . Lekin, shunday vaqtlar bo`lganki, masalan, Buyuk Depressiya va so`nggi moliyaviy inqirozlarda, ushbu ko`rsatkich anch ayuqori bo`lgan davrda uning pul taklifi va pul multiplikatoriga ta`siri ham sezilarli bo`lgan.
1930-1933 yillarda Buyuk Depressiya Bank inqirozi va pul taklifi.
Biz pul taklifi modelini o`tmishda pul taklifida ro`y bergan yirik o`zgarishlarni tushunish uchun qo`llaymiz. Ushbu bo`limida, yuqoridagi modelni AQSh tarixidagi eng dahshatli inqiroz , Buyuk depressiya davrida yuz bvergan monetary o`zgarishlarni tushuntirish uchun qo`llaymiz. 9-bo`limda bank inqirozlari haqida suhbatlashdik, va ko`rdikki, ular kredit bozorida assimetrik ma`lumotlar bilan bo`gliq muammolarni yuzaga keltirib, iqtisodiyotga jiddiy ta`sir ko`rsatadi, huddi Buyuk Depressiya paytiga o`xshab.
1-rasm, 1929-1933 yillarda bankrotlikka uchragan tijorat banklaridagi depozuitlar hajmini ifodalash orqali Buyuk Depressiya vaqtidagi bank inqirozini tasvirlab bergan . Milton Fridman va Anna Shvartz , 1867-1960 yillardagi , AQShning Monetar Tarixi nomli kitoblarda 1930-yillardagi bank inqirozini bank inqirozini quyidagi tasvirlagan: