Turizm asoslari

G eografiya
H udud resurslarining tu ristik salohiyatini baholash geografik va 
unga b o ‘lgan om illarga b o g ‘liq. G eo g rafiy a — ta b iiy -iq lim iy , 
dem ografik (demografiya - aholishunoslik) m a ’lu m o tlar, u larning 
o ‘zgarish tendensiyalari va istiqbollari, turizm ning h u d u d la ra ro va 
hudud ichida rivojianishini batafsil rejalashtirish, obyektlar, tu ristik
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

s a n o a t, tu riz m s o h a s in i in v e stitsiy a la sh n i riv o jla n tiris h n i 
rejalashtirish, turistik o q im la rn i, aholi bandligini va turizm dan 
tushuvchi darom adni rejalashtirish uchun ju d a zaru r hisoblanadi.
Informatika
Rivojlanishning ho zirg i bosqichida xo‘jalik n in g h ar qanday 
tarm o g ‘i kuchli axborot k o ‘magisiz ishlayolmaydi. Turli fan sohalari 
b o ‘yicha m a ’lum otlardan tu rizm maqsadlarida h am foydalaniladi. 
B u g u n g i 
k u n d a
tu r i s t ik
x iz m a tla rn i 
b r o n la s h d a
tu rli 
avtom atlashtirilgan ax bo rot tizim lari m uhim rol o'ynaydi. Turistik 
resurslar, turistik m ahsu lo tlar m a ’lum otlarining axborotlari turli xil
— k ito b la r , s p r a v o c h n ik la r , k a ta lo g la r, p ro s p e k tla r , y o ‘l 
k o ‘rsatkichlar, jadvallar k o ‘rinishlarida aks etadi. K o‘pchilik turistik 
kom paniyalar o ‘z tarkibida nafaqat xususiy turistik agentligi, balki 
quvvatli axborot m a rk a z la ri va nashriyotlariga h am egadirlar. 
M a sa lan , Buyuk B ritan iy an in g “ Reed Travel G ro u p ” tu ristik 
agentligi bunga misoldir. T a ’kidlab o ‘tish kerakki, yo‘l ko‘rsatuvchi 
kitoblar turizm ning o ‘zi rivojlanishidan ancha oldin ishlab chiqilgan. 
T o m as K uk birinchi b o ‘lib turistik sayohatni tashkil qilgan paytda, 
L o n do nd an Parijga sayohat qilishni amalga oshirish uchun yo‘1 
k o ‘rsatuvchi kitoblar b o r edi. K o‘pchilik yo‘l ko‘rsatkichlar 100 
yillik tarixga ega.
B ugungi k u n d a k o ‘p g ín a axb o ro t o q im lari C D d isk íard a 
jam langan. 1990-yil k o m p u te r bilan ta’minlashdagi texnik inqilob 
tu rizm maqsadlari uchun kuchli avtomatlashtirilgan tizim ni vujudga 
keltirdi.
J a h o n G lobal ko m p u ter tizim lari axborot tashuvlarini birinchi 
navbatda havo transporti ham da mehmonxona va boshqa xizmatlarni 
bronlashni tashkil qilishda keng tarqalgan.
T uristik axborotni rivojlantirishda yana bir ju d a katta turtki 
internet global tarm og‘i b o ld i. Bugungi kunda deyarli barcha turistik 
firm alar e-m ail eiektron p o c h ta orqali ushbu tarm o q q a chiqish 
im koniyatiga ega. T arm oqdan foydalanuvchiJarning barchasi turistik 
x izm atlar haqida keng ax b o ro t olishda ulardan foydalanadilar.
T u riz m g a ja v o b b e r u v c h i d av lat ta s h k ilo tla r i, xu su siy
k o m paniyalar, turistik firm alar, otellar, turistik assotsiatsiyalar,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tashuvchilar, attraksiya xizm atini ta k lif etuvchi firm alarda k atta 
axborot tizim lari mavjud. Axborotni in tern et tarm og‘iga joylashtirish 
um um iy holda kitob yoki buklet ch iq arish d an arzón, axborot o so n
va tez ko‘rinishin¡ o ‘zgartiradí, yuqori sifatli rangli illu stratsion 
m a ’lu m o tn i h a m u z a tish m u m k in . A x b o ro t r iv o jla n g a n
m am íakatlardagi foydalanuvchilam ing keng doirasiga yetib b o rad i.
H uquq
Turizm ko‘pchilik m am lakatlar iqtisodiyotining m uhim q ism i 
sifatida, xalqaro aloqalaming tarkibi sifatida alohida huquqiy tartibga 
solishni talab qiladí. Shuning u ch u n o ‘ziga xos tarm o q — tu ristik
huquq tarkib topgan.
M illiy huquq
Ko‘pchilik m am lakatlarda rezident va norezident k o m p an iy alar 
uchun turistik faoliyat normalari va rivojlanish tamoyillarining asosiy 
k o n sep siy alari tu riz m h aq id a m illiy q o n u n la r b ilan m u s ta h -
kamlangan.
N orezidentlar faoliyati uchun odatda m a’Ium cheklashlar m avjud. 
Turizm tashkilotchilari va turist — m ijozlar m unosabatlari ta rtib g a
solingan.
0 ‘zbekiston Respublikasida bu m asalaga qanday qaraladi? S h u n i 
alohida ta ’kidlab o ‘tish kerakki, m ustaqillik turizm sohasiga h am o ‘z 
ta ’sirini o ‘tkazdi. Iqtisodiyotning m azk u r yo‘nalishida h am c h u q u r 
islohotlar boshlab yuborildi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
1992-yil 27-iyuldagi « 0 ‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasini tashkil 
etish to ‘g‘risida»gi Farmoni, 1995-yiI 2-iyundagi «Buyuk Ipak yo‘li»ni 
qayta tiklashda 0 ‘zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish 
va respublikada xalqaro turizm ni rivojlantirish borasidagi c h o ra - 
tadbirlarto‘g‘risida»gi Farmoni, 1999-yil 15-apreldagi «2005-yilgacha 
b o ‘lgan davrda 0 ‘zbekistonda turizm ni rivojlantirish Davlat d astu ri 
to ‘g ‘risida»gi F arm o n i, ayniqsa, 0 ‘zb ek isto n Respublikasi O liy 
Majlisining 1999-yil 20-avgustda qabul qilingan «Turizm to ‘g‘risida»gi 
Q o n u n i, s h u n in g d e k , 0 ‘z b e k is to n
R esp u b lik asi V a z ir la r
Mahkamasining va boshqa mutasaddi davlat tashkilotlarining turizm ga 
oid qator qarorlari, tartiblari, klassifíkatsiyalari, yo‘l-yo‘riqlarida turistik
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

faoliyat olib borilishi u ch u n zarur bo‘lgan m e’yorlar, nizom lar, 
qoidalar belgilab berildi. Turistik faoliyatni litsenziya (ruxsatnoma) 
lashtirish , tu ristik x iz m at va m ehm onxona xizm atini se rtifikat 
(guvohnom a)lashtirish, turistik faoliyatni olib boruvchi tashkilotlarni 
soliqqa tortish masalalari - imtiyozlari, sug‘urta, buxgalteriya hisobini 
tartibga solish, im tiyozli kreditlar, xalqaro turizm maqsadlari uchun 
chegaradan o ‘tishdagi rasmiyatchiliklar, bojxona rasmiyatchiliklari, 
turistlam i kirish va chiqish «viza»lari haqidagi tartiblar - qoidalar, 
shartnom alar va kelishuvlar ham mazkur hujjatlarda atroflicha keltirib 
o ‘tilgan. Turistik faoliyatni endi boshlovchi subyektlar va mehmonxona 
biznesi bilan shu g‘u llan m o q c h i boMgan yuridik shaxslar ushbu 
hujjatlardan albatta x abard o r b o ‘Imoqlari kerak.
Shu bois, turizm ga oid m e ’yoriy hujjatlardan xabardor boMishni 
istovchilarga 2003-yil «Talqin» nashriyoti to m o n id an chop etilgan 
«Turizm huquqi» kitobini (m ualliflar G . N azarova, M. Mirzayev 
va boshqalar) o ‘qishni tavsiya etardik. U asosan T urizm kasb-hunar 
kollejlari uchun o ‘quv qo'IIan m a sifatida nashr etilgan.
Turizm ga oid m e ’yoriy hujjatlarning aham iyatini hisobga olib, 
biz m avzuim izning 3 -b o ‘lim ini unga bag‘ishlaganm iz.