Turizm asoslari

1. Ichki turizm deganda nimani tushunasiz?
2. Xalqaro turizm tushunchasini ta Yiflab bering.
3. Turistlarni qabul qilish jarayoni nimalardan iborat?
4. Turistlarni jo
‘natish nima ?
5. Milliy turizm ni rivojlantirish uchun qanday amaliy choralar zarur?
6. Rejali turizm ni tushuntirib bering.
7. 
H avaskorlik turizmi deganda nimani tushunasiz?
8. Ijtimoiy turizm asosan xalqning qaysi qatlamiga mansub?
9. Turizm tashkilotchilari deganda nimani tushunasiz?
¡0. Yakka va guruhli turizm haqidagi fikringizni ifodalab bering.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Х ари с Г., К и м К. С т и м у л и р о в ан и е м еж д у н ар о д н о го т у р и зм а в 
21 век (П е р . с а н г .). — М .: 2008 г.
2. О с н о в ы т у р и с т с к о й д ея т ел ьн о ст и (У чеб. п особ .). С о с т а в и т е л ь
И л ь и н а Е .Н . -М .: С о в е т с к и й с п о р т , 2007 г.
3. Б и р ж а к о в М .Б . В веден ие в ту р и зм . С а н к т - П етер б у р г, 2008
г.
4. М Л . M irza y ev . T urizm asoslari (m o d u l). 2003-y.
5. T re v e l G u i d e U z b e k is ta n - T a s h k e n t: N a tio n a l C o m p a n y
U zb ek tu rizm 2003.
6. In fo rm a tio n a n d D o c u m e n ta tio n R esource C en tres F o r T o u rism . 
W TO . 2004.
7. T o u r i s m a n d P o v e rty A lle v i a t i o n - R e c o m m e n d a t i o n s f o r
A ction.W T O . 2004.
8. R u ra l T o u r i s m in E u ro p e : E x p e r ie n c e s , D e v e lo p m e n t a n d
Perpectives. W T O . 2004.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5 -B O B . T U R IZ M T U R L A R I VA A S O S IY
K O ‘R IN IS H L A R I
5.1. Aktiv (faol) va passiv (nofaol) turizm h aq id a tushuncha.
5.2. T urizm turlarining k o ‘rinishlari.
5.3. M axsus va ijtimoiy tu rizm n in g o ‘ziga xos xususiyatlari.
5.1. Aktiv (faol) va passiv (nofaol) turizm haqida tushuncha
T urizm n ing bunday n o m la r bilan b o ‘linishining asosiy sababi, 
odam ning turizm jarayonida harakatlanishi va jadalligi turlarini 
aniqiash bilan belgilanadi. K atta iism oniv kuch talab ailinadigan va 
ham m a turistlar aatlam iea h a m to 'g ‘ri keladigan tu rizm n in g aktiv 
(faol) turlariga - dam olish va savohat v aq tich o g lik . Sport kabilar 
kiradi. Bu m a’noda yana ham ajralib turadigani bu ekstrem al turizm
turidir. T urizm ning passiv (n o fao l) turiga esa — tu rizm dasturi voki 
turistik saw ohlikning tinchroa va kam kuch sarf ailinadigan. iismoniv 
zo ^iaishlarg a xos boMmaean tu ri kiradi. U lar b ir m a ro m d a dam
olishga moslashgan shaxslarga m o ‘ljallangan o ‘rganish turizm i bo‘lib, 
turistlardan jism oniy kuch va z o ‘riqish talab etilm aydi. Bu dengizda, 
to g ‘da, suvda davolovchi xarakterdagi sog4lom lashtirish turizm idir. 
M asalan, kurortlarni shular q ato rig a kiritish m u m k in . Shunday 
turdagi sayyohlik — farzandli oilalarga, katta yoshdagi turistlarga va 
pensionerlarga tegishlidir. Passiv turizm da turistlar bosh kiyim tikish, 
savatlar to ‘qish, shuningdek, x o ‘jalik ishlarini y u ritish , oshxona 
ham da bo g ‘bonchilik ishlari b ilan shug‘ullanishni h a m o ‘rganadilar. 
Buyuk B ritaniyada qayiq b ilan kanallarda suzish tu riz m i keng 
tarqalgan. Shunga o'xshash k o llard ag i turizm da ham turistlar nafaqat 
o ‘zlari e sh k a k esh ish ad i, b a lk i, q a y iq la rn i s u d ra b o ‘tish a d i, 
chodirlarini o ‘rnatishadi. B unda jism oniy zo ‘riqish talab etiladi. 
Mavjud ingliz turizm ida qayiqlarni daryo b o ‘ylab o tla r sudraydilar, 
turistlar esa qulay va shinam qishloq otellarida tu nashad i.
Aktiv (faol) turizmga h arx il sarguzashtli turizm larni ham kiritish 
mum kin:
-
Sarguzashtli turizm d e s a n d a ekzotik iovlarga. vulqonlarga. 
orollarga. sharsharalarga va shu kabi iovlarga bo rishga avtiladi. 
Odatda b u — ekzotik va ekologik jih atd an toza tabiiy rezervatsiyalarga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

n o a n ’anaviy transport vositalari bilan bog'liq bo‘lgan, bir qolipga 
tushm agan turizm dir. B a’zi holatlarda, bu xildagi turizm jiddiy 
jism o n iy z o ‘riqishlar bilan b o g 4liq b o la d i, inso nd an bilim va 
d o v y u ra k lik n i ta la b q ila d i. M asalan , K o lo ra d a n in g to s h q in
daryo larid a dam lanm a qayiqlarning oqizilishi, qish faslida itlar 
to rtad ig an chanalar qishki tu rizm i, tog‘-chang‘i kurortlaridagi dam
olish va boshqalar shular jum lasidandir. Ularda qatnashish uchun 
q atnash ch ilaroldind an m a ’lum ustalikka va jism oniy tayyorgarlikka 
ega b o ‘lishlari kerak. Bu xildagi turizm sport turizm iga yaqin 
h isoblanadi, unda yo‘llar yaxshi tayyorlangan, yo‘l ko‘rsatuvchi 
yordam ida xavf m inim um darajaga tushirilgan, turistlar maxsus 
asb ob -anjom lar bilan ta ’m inlangan bo‘lishlari lozim. Aktiv (faol) 
turizm aa: falokatlar sodir boMsan iovlarea - zilzilalar. suv toshqinlari. 
v u lqonlarnine otilishi. texn o een halokatlari (m asalan. vertolvotdan 
C h e rn o b il AES ni to m o sh a qilishlar) va ekstrcm al h o d isalar 
(m asalan. o ‘lim iazosini to m o sh a qilishlar va hokazolar kiradi.) 
Yevropadagi ba’zi odam lar qam oqlarda o‘tirgan kishilar kameralariga 
k irib , 1 - 3 kun d a v o m id a jin o y a tc h ila r b o sh id a n k ech irg an
k echinm alarni xayolan boshlaridan o ‘tkazishni xush ko'radilar. Bu 
turistlarga kuniga 120 dollarga to ‘g‘ri keladi. Sarguzashtli turizm da 
qilinadigan sug‘urta qim m atga tushishi mumkin.
Sarguzashtli turizmga yana tabiat qo‘yniga uyushtirilgan safari, ov, 
baliq ovlash, qishda m otochanalarda uchish yoki yurish qiyin bolgan 
joylarga jiplarda sayr qilish ham kiradi. G “arbda qiziquvchilarga mistary 
toig — sirli sarguzashtli turizm taklif etiladi, bunda qatnashchilarga 
oldindan tayyorlangan dasturlar va tashkilotchilar tom onidan o kylangan 
narsalam ing barchasi kutilmagan sovg‘a bo‘lib qoladi.
H arak atlarn in g tu rla rie a b o g lia bo‘lgan tu rizm n i quyidagi 
tu rlaraa airatib o‘rganish m um kin:
— 
Pivoda vurish voki savr qilish turizm i. Bunda hayvonlar bilan 
harakatlanadigan m arshrutlar — fil, tuya, eshak, o t, q o ‘tos, itlarda 
am alga oshiriladi. Odatda yo‘nalishning uzunligi 2—6 km .dan hattoki, 
2 0 - 5 0 km .gacha c h o ‘zilishi mum kin. Ot turizmi m arshruti g‘oyat 
keng tarqalgan. Q atnashchilar texnika vositalari bilan borish qiyin 
b o ‘lgan tabiatning diqqatga sazovor joylariga a n a shu vositalar 
yordam ida borishlari m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— 
T e m irv o l marshruti turizm i. B unda turistlar safar d av o m id a 
ko‘p g in a jo y va rayonlarbilan tanishad ilar, vagonlarning ju d a q u la y
k u p e la rid a
y a s h a y d ila r, 
k o 'c h ib
y u ru v c h i 
r e s to r a n l a r d a
o v q atlan ad ilar. H arakatlanishning asosiy qismi kechasi a m a lg a
oshiriiadi, kunduzi esa tu rizm d astu rid a ko‘zda tutilgan aso siy
diqqatga sazovor joylarni, m uzeylarni va boshqa obyektlarni z iy o ra t 
qilishadi. B a’zi turizm turlarining davom iyligi 14 va und an k o ‘p 
kunga c h o kziladi. AQSH, K anada, JA R , A rgentinaning ch iro y li 
bog‘lari b o ‘ylab eski tarixiy poyezdlarda sayr qilish, Rossiyada k a tta
shaharlar b o ‘ylab temiryo‘l turizmi m arshruti keng tarqalgan ( S an k t - 
Peterburg — N ovgorod - Pskov — M oskva yoki S an k t-P eterb u rg — 
O m s k -Irk u ts k ). T urizm poyezdi ta rk ib ig a yotoq v ag o n la rid a n
ta s h q a ri v a g o n -re s to ra n , v a g o n -k lu b , v a g o n -d u s h la r k ir a d i. 
0 ‘zbekistonda ham (Toshkent — S am arq an d — Buxoro — X iva — 
T oshkent yo‘na!ishi bo‘yicha) m azk u r tu rizm yo‘lga q o ‘yilgan.
Avtobusli marshrutlar. Bunda turistlar m am lakatlarni m agistrallar 
b o ‘y!ab b ir pu n k td an ikkinchi punktga harak atlanib kesib o ‘ta d ila r. 
U m um an turistlar avtobuslarda ju d a oz uxlaydi, asosan, uxlash u ch u n
qim m at b o ‘lm agan m ehm onxona yoki m otellar ko‘zda tu tila d i, 
am m o m axsus yotoq avtobuslari h am m avjud.
Shaxsiyyoki ijaradagi avtom obillarda, shuningdek, m ashinasidan 
ajralmagan holda sayr qiladigan turistlar qatlam i ham mavjud. U la r 
bir qancha tranzit vizalarolib, m urakkab m arshrutlar bo‘ylab q a to r
m am lakatlarni kesib o ‘t\shadi, ayrim vaqtlard a ular m a sh in alari 
orqasida k o ‘chib yuruvchi uylarni su d rab yuradilar, unda ta o m
tayyorlashadi, ovqatlanishadi va tunashadi. Bunday turistlar u c h u n
maxsus avtokempinglar va karvonlar uchun to ‘xtash joylari o ‘m atiladi. 
Sportga yo‘naltiriIgan turizm da m urakkab turistik m arshrutlar va 
m usobaqalar uyushtiriladi. M asalan, tgorhu — avtomobillaridagi e n g
og‘irturizm dir. Yorqin misol bo‘lib Samel T rophu safari xizmat qiladi. 
Self drive toug-turizm , bunda turist avtom obilni ijaraga olishi yoki 
k elish ilg an m a rs h ru t b o 'y ic h a o ‘z in in g sh ax siy m a s h in a s id a
harakatlanishi m um kin. Turistik agentlik kem pingiarda stoyankalar, 
otellar, oziq-ovqatlar buyuradilar, xaritalar yetkazib beradilar, b ir 
qancha qulay va qiziqarli safar m arshrutlarini taklif etadilar, tran sp o rt 
sug‘urtalarini rasmiylashtiradilar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Suv turizm i m arshruti. Bunda qayiqlarning har xil turlarida, 
yaxtalarda yoki boshqalarda suzishlarni o ‘z ichiga oladi.
Havo oraali tashish. Tashishning kattagina qismini havo orqali 
tashishlar tashkil etib, ular uzoq masofalarga tashishga asosiy e’tibomi 
qaratadi. Bundan tashqari qit’alararo, okeanlar orqali tashishlar ham 
kiradi. YoMovchilarni tashishga m oljallangan yuqori tezlikka ega 
va xavfsiz havo layneriarining yaratiiishi biian turistlarni q it’alararo 
ta sh ish b ird a n ig a o sh ib ketdi. T u ristlarn i ta sh ish d a qatnovli 
m arshrutlar bilan b ir qatorda charter yo‘nalishlari ham ishlatiladi. 
T ashish tizim id a m ahalliy aviatsiyaning ham roli katta, unda 
mamlakat ichidagi k o ‘pgina marshrutlar va uzoq masofaga cho‘zilgan 
hududlarda turistlarni samolyotlarda tashish ko‘zda tutiladi. Shunday 
qilib, Jan ub iy A frika tu rizm ining asosiy qismi havo y o lla rid a
tashishni ko‘zda tu tadi. AQSH havo xabarlari yetkazish sohasida 
oldingi o ‘rinlarda tu radi. 1997-yili AQSH havo y o llari tom onidan 
599 mln. yo‘lovchilar tashildi. 2007-yilga borib bu ko‘rsatkich 900 
mln. yo‘lovchiga yetadi. Turistlarni tashishda kichik aviatsiya ham
faol qatnashm oqda, ayniqsa turistlarni tabiat qo‘yniga texnik vositalar 
yetib borishi qiyin b o ‘lgan joyga yetkazishda bular qo‘l keladi. Shu 
bois, k o'pgin a tu riz m safarlari turli xil tran sp o rt vositalaridan 
foydalanishni ko‘zda tutadi. Turistlarni uzoq masofalarga tashishda 
k o ‘pinch a havo tra n sp o rtla rid a n foydalaniladi. T u ristlar uzoq 
masofadagi dam olish joylariga borishda vaqtni minimallashtirishga 
harakat qiladilar va sam olyot bu borada harakatning operativ vositasi 
b o ‘lib xizmat qiladi. Ayrim hollarda safar variantlari o ‘z ichiga 
kombinatsiyalashgan turlarini oladi. Ta’til davrida o ‘z mashinalaridan 
ajrala olm aydigan Britaniyaliklar Yevropa b o ‘ylab safarni davom 
e ttira d ila r, lekin Y evropa m am lak atlarid a h arak atlan ish o ‘ng 
tom onlam a, am m o Buyuk Brítaniyada esa chap tom onlam a, shuning 
uchun boshqarish o datini o ‘zgartirish qiyin, ko‘cha halokatlari va 
tu s h u n m o v c h ilik la rd a n qoch ish m a q sad id a a v to m ash in alarn i 
te m ir y o ‘1 p la tf o r m a la r id a tra n s p o rtiro v k a qilish u s u lid a n
foydalaniladi. D astlab La M ansh bo‘g‘ozidan turizm avtomashinasi 
dengiz solida olib o ‘tiladi, so‘ngra tem iryo‘l platform alariga yuklab 
b e lg ila n g a n m a n z ilg a y etk az ilad i. T u ris tla rn in g o 'z la r i sh u
poyezdningyotoq kupelarigajoylashadilar. Avtomashinalarni joyida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ijaraga olish ham keng tarqalgan. X izm atn in g sh u n d ay turistik 
paketlari mavjudki, ularsam o ly otlard a tashish va avtom ashinalarni 
aeroportning o ‘zida ijaraga bcrishni o ‘z ichiga oladi, avtom obillarni 
ijaraga berish ko‘pgina rivojlangan m am lak atlard a keng tarqalgan. 
Rossiyada ham avtomobillarni ijaraga berish firm alari mavjud, am m o 
ular faqat xorijiy turistlarga beradilar. Afsuski, respublikam izda 
b u n d a y ishlar hali k o ‘ngildagidek em as. Q aysi vo sitalar orqali 
turistlarn i tashish eng qulaylígini tu rizm safarlari p red m eti va 
m aqsadlarining iqtisodiyoti yechadi. U m u m an , tu ristlar uchun vaqt 
m uhim aham iyatga ega va turizm da turistlarni tashish sayyohlikning 
yordam chi elem enti b o lib hisoblanadi. Bu o ‘rin d a, 1000 km .dan 
o rtiq ro q m asofalarga havo y o ‘llarida ta sh ish q u lay d ir, b u n d an
tashqari havo yo'Ilaridan foydalanish katta suv havzalarini kesib 
o ‘tish d a ham qu lay d ir. 300 k m .d an 1000 k m .g a c h a b o ‘lgan 
masofalarda temiryo‘lidan, asosan tez yurar liniyalardan faol ravishda 
foydalaniladi. Q isqa m aso falard a esa a v to m o b il tra n s p o rtid a n
foydalanish qulaydir. Ba’zi hollarda daryo va dengiz transportlaridan 
foydalaniladi. Bundan tashqari maxsus m arsh rutlar h am borki, unda 
harakatlanish usuli tu rizm m arsh ru tin in g aso sin i tashk il etadi. 
M asalan, kruiz m arshrutlari, avtobus va te m iry o sl tu rizm i, bunga 
misol.
5.2. Turizm turlarining ko‘rinishlari
Turizm ning xilma-xilligi uning bosh m aqsadiga bogMiq holda 
quyidagi ko‘rinishlarga ajratiladi: 1. Dam olish. rohatlanish va ko'ngil 
ochish rnaasadidaei turizm . Bunday tu rizm sayyohlikning keng 
tarqalgan turidir; 2. D am olish va sog‘lom lash tirish maqsadidagi 
tu riz m . Sog‘lom lashtirish va davolash m aq sad larid a qilinadigan 
turizm -sanatoriylar, sog‘Io m lashtiruvchi-davolovchi tashkilotlar, 
kurortlarda, shifobaxsh suvlar, shifobaxsh b alch iq la r va boshqalar 
yordam ida (shifobaxsh m ineral suvli k u ro rtla rd a ) olib boriladi. 
T u r is tik p ro s p e k tla rd a m a x s u s la s h tirilg a n so g M o m la sh tirish
m aqsadlariga qarab, kem pinglarda m ineral su v larn i ichish yoki 
m ineralli va servodorodli v a n n alar qabul qilish im koniyatlarini 
b e lg ila y d ila r. K av k az m in e ra l suv lari d u n y o g a m a s h h u rd ir. 
R espublikam izda ham m ineral suvli davolanish m askanlari ko‘p.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T a b iiy -iq lim s h a r o itla r id a n h a r d o im h am d av o lash va 
sogMomlashtirish m aqsadlarida sam araii foydalaniladi. M asalan, 
davolash loylari, mineral suvlar va buloqlar, toza va quruq yoki 
buning aksi b o ‘lgan dengiz havosi. Bunday kurortlardagi otellarda 
vrachlar, davolash va sogMomlashtirish protseduralari, massajistlar 
va boshqalar xizm ati ko‘rsatiladi. A m m o, kurort tanlash va davolash 
muassasalarini tanlashda vrach m aslahatlari va ko‘rsatm alari orqali 
amalga oshirilishi kerak.
K o ^ g ilo ch arlik turizm i dasturlari m a’lum m a ’noda turistlar 
uchun q o ‘sh im c h a xizmat ko'rsatishga yo‘naltirilgan. Turistning 
yaxshi k o ‘ngil o ch ish i uchun tu rizm n in g k o ‘p i a b q o ‘sh im ch a 
xizmatlari orqali yordam beriladi. Bu faol o ‘yinlar (golf, kriket, 
kegli), o tlarda sayr qilish, attraksionlarga borish (tem atik bog‘lar, 
masalan, disneylend, delfi kari, zooparklar), restoranlar, dangsinglar, 
d isko k lu b la r , m a g a z in ía r, k a z in o va b o sh q a la r. X orij 
m utaxassislarining fikricha, turizm am aliyotida 110 dan ortiq keng 
q o llan ilad ig an k o ‘ngilocharliklar bo‘lib, bu ko‘ngilocharlik sarf- 
xarajatlarining maxsus statistikasi mavjud ekan.
T anishtiruvchi. reklama safari. M arshrutni qaytadan batafsil 
ishlash va uning shartlari bilan tanishish uchun reklamali sayohatlarga 
asosan turliderlar va turoperatorlar yoki turistik agentliklar ishchilari 
borishadilar. U lar butun m arshrutni to ‘lig‘icha bosib o ‘tishadi va 
yashash sharoitlarini, ekskursiya dasturlarini, ovqatlanish asosini, 
transferni, m adaniy va ko‘ngilochar dasturlarni aniqlashadi. U lar 
mahalliy sharoitlar, udumlar, meditsina va sug'urta xizmatlari, jinoiy 
holatlarva boshqa kritik holatlarda davlat organlari bilan birgalikda 
o lib b o r ila d ig a n is h la r h a q id a t o ‘liq m a ’lu m o tla r b ila n
ta ’m inlanadilar. Q oida bo‘yicha tanishtiruvchi turizmga m a ’lum 
chegirm alar beriladi yoki bunday turizm toMaligicha qatnashuvchi 
kom paniya tom onidan toManadi. Ba’zi mamlakatlar, masalan, Isroil 
qabul qilish b o ‘yicha turistik faoliyatni faol qo‘llab -q u w a tla b , 
tanishtirish bilan bog'liq safarlarni davlat budjetidan dotatsiyalaydi.
0 ‘rganuvchi turizm — turizm markazlariga biror narsani o‘rganish 
uchun b orish dan iborat. Bular dunyoga m ashhur N yu-Y ork (har 
yili 32 m ln. tu rist bu yerga o ‘rganish m aqsadida borishadi), Parij, 
M adrid, R im , Peterburg, Q ohira, Singapur, G ongkong, R io-de-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Janero va shu kabi shaharlardir. Turistlarning qiziqish obyekti bo‘lib 
q ad im g i jo y la r, m u z ey iar, h a y k a lla r, s h a h a r la r n in g c h iro y li 
iandshaftlari xizmat qiladi. Kichik shaharlar ham qiziqish m arkazida 
b o ‘lib, ularga quyidagi sh ah arlar — G ran ad a (Isp an iy a), Sarkskoe 
Selo (Rossiya) va boshqa alohida h u d u d lar kiradi. F aq atg in a Sankt- 
Peterburg viloyatining o ‘zida tu rizm obyektlariga kiradigan qadim iy 
obidalar va joylar 3900 tad an o rtiq . H ozirda bu ju d a u lk a n turizm
im k on iy atlaridan to ‘la fo y d ala n ish m ay a p ti (117 m in g tu ristga 
m o ‘ljallangan m ehm onxonalarning 30% idan foydalaniladi).
0 ‘rganuvchi turizm asosini quyidagilar tashkil etadi: sh a h a r va 
uning e ’tiborga loyiq joylari, m e ’m orchilik m ajm u alari, diniy va 
m adaniy yodgorliklari, ajoyib ta b ia t obyektlari va k o ‘rinishlarini 
tom osha qilish. Ushbu dasturlarning serm azm unligidan esa b o ‘sh 
vaqtlarda do'konlarga borish yoki un ing rastalaridagi m ahsu lo tlarni 
tom osha qilish. Turistlarga, h u d u d la r b o ‘y!ab b utun dav lat b o ‘ylab 
h ar xil iqlim sharoitlarin i k o ‘rish , sh u n ing dek , tu rli tra n s p o rt 
vositalari orqali sayohatlar ayniqsa qiziqdir.
O ishloq turizm i t a ’til yoki d a m olish k u n la rid a yo b oshqa 
davrlardagi sayohatdir. Jum a — d am olish kuni asrlar d avom ida 
m usulm onlar uchun m uqaddas hisoblangan. S hanba k o ‘p asrlar 
davom ida boshqa din va m adaniyatlarda ham mavjud boMib kelgan. 
Xristianlarda IV asrgacha haftasiga ikkita dam olish kun i b o ‘Igan. 
V asrdan boshlab faqat bitta d am olish kuni — yakshanba qoldirilgan. 
Ikki kunlik dam olish kuni ishchilarga faqat XX asr o xirid a qayta 
tiklandi. Bu turizm firm alariga h a r hafta ishlashga im k o n beradi. 
C hunki, dam olish kunlarida tu rizm a n c h a serm ahsul va k o ‘p 
turistlarni qam rab oladi.
Qishloq turizmi haqida gapiradigan bo‘lsak, oktabr to ‘ntarishidan 
aw algi vaqtlarda S ankt-P eterburg aristokratlari va u lar qatoriga 
o ‘zlarini qo‘yuvchi boylar ham B aden-badenda dam olishga qurbilari 
yetmagan. Bunday kishilar o ‘sha vaqtlarda ko‘p b o lg a n . S hunga 
qaram ay, ular fin bo‘g‘ozida joylashgan va kurort rayoni hisoblangan 
M artishkino (P eterburgning ja n u b iy qism i)da yoki F in ly an d iy a 
poytaxtiga 30 km.lik yo‘l bo‘lgan T eriokoda arzón dala hovlilarini 
dam olish u ch u n ijaraga olishgan, buning sababi u y erd a xorij 
pasportlarini rasmiylashtirish kerak b o ‘lm agan. T o ‘n ta rish d an a w a l
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bunday dala hovlílariní íjaraga oiuvchi talabgorlar asosan ziyoliiar 
orasida ko‘p boMgan. D am olish vaqti har qanday shaharlik uchun 
qishloqdam i yoki hovlidam i ju d a ham maroqlidir. Bu hayot talabi, 
m e’yoridir. H ar qachon h am dala hovlilarini yoki boshqa joylarni 
ko‘p yillar davom ida ishongan va tekshirilgan joylarda dam olish 
uchu n ijaraga olingan. Q ishloq turizm ining o ‘ziga xos tom onlari 
shundaki, masalan, Sitsiliyaning agrar viloyatlarida ishchi kuchi 
keragidan ham ortiqligi kam bag‘al turistlar yoki talabalarni ish haqi 
to ‘lam asdan, boshpana va ovqat uchun ishga yollashi mum kin. 
B unday «dam oiuvchi» o 's h a yerga borib qaytishi uchun mablag‘ 
topsa b o ‘lgani. Yo‘l-yo‘lakay bir-ikki kun plyajlarda c h o ‘milishi, 
m uzeylarni, yodgorliklarni va boshqalarni ko‘rishi m um kin.
H ozirgi vaqtda qishloq tu rizm i alohida darom ad keltiradigan 
tu r hisoblanib, dunyo tu rizm bozorida alohida o ‘rin tutadi. Sovet 
davrida ishlab chiqarish xodim larini kolxoz va sovxozlarga kuzgi 
h o siln i yig‘ib olish u c h u n qishloq xo‘jalik ishlariga m ajburiy 
yo‘naltirilishini qaysi kategoriyaga qo‘yilishi um um an tushunarsiz. 
Y a’ni, turistmi yoki ishchi? B irtom ondan ulami m ehnat qilganliklari 
sababli turistlar safiga q o ‘shish mum kin emas, ikkinchi tom ondan 
esa u lar m ehnatlari evaziga haq olishmagan.
T o ‘g‘ri> qishloq turizm i dengiz kurortlari kabi katta hajm lar bilan 
raqobatlasha olmasa ham , shunga qaramay turizm ishlarida alohida 
o ‘rin tu tib , uni o ‘rganib rivojlantirish alohida e ’tiborga loyiq. 
Q ishloqlardagi aho linin g kam ligi, tabiatning tozaligi, ekologik 
jih atdan qulayíigi tufayli uning kelajagi bor. Lekin, shunga qaramay, 
xorijiy turop erato rlarn in g ftdoyiligi, turistlarni o ‘z qishloqlariga 
to rtish i, turistlarni o ‘z xalqining va davlatining rivojlanishi uchun 
olib kelishi, ish joylarini tashki) etishlari, o ‘z yurtining turistik 
resurslarini m ustahkam lab, davlatga valuta olib kirishlari va shu 
darom adlaridan soliqlarto'lab xazinani toldirishlari tahsinga sazovor. 
Bu bizga o ‘rnak boMarli jarayonlardir, negaki, respublikam izda 
qishloq turizm i yo‘q darajada.
U m um an, aytish jo izk i, qishloqlarda turist b o ‘lib turish, kurort 
zonalarida yoki m ashhur turistik markazlarga nisbatan ancha arzón. 
H am m a ham qim m atbaho turistik markazlarda dam ololmaydi, shu 
jih a td a n qishloq tu rizm in i rivojlantirish katta aham iyatga ega.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shuningdek, qishloq turizmi quyidagi hollarda ham am alga oshiriladi:
— qishloq joylarda alohida kategoriya o d am lar u c h u n u larn in g
pul m ablag’lari miqdoriga qaram ay , m asalan, oilaning a n ’an alarig a 
qarab;
— v ra c h m aslah atiga b in o a n q ish lo q iqlim s h a r o itla r id a
sog'lom lashtirishni olib borishga qarab;
— tab iat bilan yaqinlik, k o ‘proq vaqtni toza havoda o ‘tk azish 
m aqsadida;
— e k o lo g ik to z a va a rz o n m a h s u lo tla r b ila n o z iq la n is h i 
m um kinligi uchun;
— qishloq xo‘jaligi ishlari bilan b an d b o ‘lishi, ishlash u c h u n
real im k o n lar borligi uchun;
— hayot u ch u n zarur b o ‘lgan kerakli narsalarni to pish i u c h u n
mingiab k ilo m etr masofani bosib o ‘tirm aslik uchun;
— boshqa ijtimoiy form atsiyadagi o d am lar bilan m u lo q o td a
bo‘lishi, ularning madaniyati, urf-odatlari bilan tanishishi, bayram lari 
va o ‘yinlarida qatnashishi im koniyatining mavjudligi u ch un .
Xulosa qilib aytsak, qishloqda d am olish bu ta b iat q o ‘ynida 
b o ‘lish , y illa r d a v o m id a s h a h a r s h a r o itid a y ig ‘ilib q o lg a n
charch oq larni chiqarish, toza havo, ekologik toza b o ‘Igan o ziq - 
ovqatlar, iqlim sharoitlarini o ‘zgartirish, aholi so nining kam ligi, 
boshqa tartib -q oida va yashash m adaniyati, qishloq xo‘jalik ishlarida 
ishtirok etish, bog‘dorchi!ik, chorvachilik, tabiat bergan in ’o m lard an
b a h ra m a n d b o ‘lish va q o lav ersa , d a m o lish n in g a rz o n lig id ir. 
S h u lard an kelib chiqib aytish m u m k in k i, q ish lo q tu r iz m i o ‘z 
xarakteriga k o ‘ra ekologik tu rizm n in g b ir k o ‘rinishidir.
S h a h a r a h o lisin in g yozgi issiq k u n la rd a g i va q ish k i q o rli 
kunlardagi hordiqlarini to ‘g‘ri tashkil etish im koniyati m avjudligini 
e ’tiborga olib, qishloq turizm ini respublikam iz h u d u d id a quyidagi 
tarzda tashkil etish tavsiya etiladi:
k a tta b oM m agan u y la rn i, k v a r tir a la r n i, a g a r b o r b o ‘lsa 
m ehm onxonalardagi katta bo 'Im ag an x o n alam i, ko ttejlarn i, ta b ia t 
m anzaralari chiroyli bo‘lgan jo y larn i ijaraga olish yo‘li bilan.
T uristlarni qishloqdagi ferm erning uyida joylashtirishi m aqsadga 
m uvofiqdir, negaki bu — turistlarni qishloq hayoti va u yerdagi 
yangi in so n lar bilan yaqindan tanishtirishga, ularning u rf-o d a tla ri
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va qishloq xo‘ja!ik ishíari bilan kuchi yetgan darajada ishlashga 
im k o n beradi. S h u b h asiz, bu uy egaiari u ch u n no q u lay lik lar 
yaratadi, lekin ferm erlar uchu n qo‘shimcha pul va yangilik olib 
keladi. Bunda m e h m o n lar uchun maxsus bir yoki b ir necha xona 
ajratilib, ular kerak d arajad a tozalanadi va barcha zarur narsalar 
yetkazib beriladi. B unday turizm dan davlat ham , tashkilotchilar 
ham darom ad ko‘radi. S hu jihatdan qishloq turizm ini qulay va 
kam xarj turizm deyish m um kin. Dala hovlilami egaiari bilan kelishib 
t o ‘g‘ridan to ‘g‘ri shartno m alarsiz ijaraga olinsa, ular uchun hisob- 
kitob naqd pulda b o ‘ladi va bu bank orqali am alga oshirilm aydi, 
n atijad a ijara haqi sum m asidan soliq ham to ‘lanm aydi. A lbatta, bu 
q o n un ga zid holatdir. K im ni qishloqda xususiy uyi b o ‘lsa yoki 
qarindoshlari b o ls a y an ad a qulay. G o‘zal tog ‘li mavzelarga sayr- 
sayohat qilish, g o ‘zaI jo y larn i tom osha qilish m aroqli. Turistlar 
e ’tiborini quyidagi ajoyib jo y lar lol qoldiradi: G ran d K anon, Tosh 
b a rm o q la r vodiysi (A v straliy a ), ulkan s h a rs h a ra la r (N ia g a ra , 
Viktoriya). Bu yerlarda tu ristlar uchun ularni tom osha qiladigan 
m aydonchalar, asboblar o ‘rnatilgan.
Safari tu r q o ‘riqxonalarga hayvonlar tom osha qilish uchun sayr, 
ovchilik, baliq ovi m aqsadidagi sayohat, fotoovchilikdir. Keniya 
yoki JA R qo'riqxonalariga sayr, tabiatda ajoyib hayvonlarni erkin 
holda ko‘rish m aqsadidagi sayrlar bularga misol. T abiat q o ‘yniga 
yoki q o ‘riqxonadagi e ’tiborga loyiq yerlarga jip m ashinalarida Jip - 
Safari ga kelsak, sayohat davom ida turistlar o‘tirgan jiplardan tashqari 
kuzatuvchi m ashinalar kalonnasi ham bo‘lib, ular oziq-ovqatlar, 
palatkalar, yoqilg‘i va shu kabilar bilan yuklanadi. T urizm dasturiga 
n afaq at mahalliy joy larn i q o ‘rish, balki tog‘li h u d udda avtom obil 
bo sh qarish , to ‘siqlarni yengib o ‘tish, lager hayotiga o ‘rganish, 
favqulotda vaziyatlarda yashab keta olish kabilar kiritiladi.
E k oturizm tu riz m n in g yangi sohasi boMib, ikkinchi nom i 
«tabiatga yum shoq teguvchi turizm », ya’ni atrof-m uhitga eng kam 
ta ’sirini t a ’minlovchi turizm d ir. Ekoturizm dasturi o d atd a ekologik 
to z a joylarga borishni nazard a tutadi va tabiat q o ‘riqxonalariga 
uyushtiriladi. Bunday tu riz m davomida ekologiyaga bag‘ishlangan 
sem inarlar, m ahalliy aho li bilan uchrashuvlar va shu kabilar tashkil 
etiladi. Ekoturizm ga yana botqoqlik bo‘ylab sayrlar h am kiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Florida botqoqliklaridagi sayrlarayniqsa m ash h u rd ir. Bu botqoqlik 
ichkarisiga kirish qiyin, shu sababli u yerdagi flora va fauna ju d a
boy. Turistlar u ch u n botqoqlik maxsus q ay iq lar yordam ida q atn o v
dasturi asosida am alga oshiriladi, unda 2 kunlik botqoqlik b o ‘ylab 
sayr, kam uchraydigan qush va hayvonlarni rasmga olish, borish 
qiyin yerlarni to m o sh alari amalga oshiriladi.
H arbivturizm — urushiar va ta rix iy jan g larb o ‘lgan joylarga urush 
ishtirokchilari va ularning avlodlari u ch u n uyushtiriladi. U lar o ‘z 
ichiga quyidagilarni oladi: harbiy obyekt va palegonlar, h arb iy
texnikada sayr, tan k lar, qiruvchi sam olyotlar, harbiy qurollardan 
foydalanish, h a rb iy -o ‘quv mashqlari, kosm ik kem alar uchirishni 
tom osha qilish kabilar. Shuningdek, bu tu rizm g a yana konslagerlar 
va qam oqxonalarga tashriflar kiradi.
Nastaieik (etnik ) turizm - qadimgi yashash joylariga say ohatlar 
bo‘lib, unda q ad im d a odam lar yashagan yerlarga u yerdagi aholi 
m adaniyati va alo h id a etnik guruh hayot sh aro itin i o ‘rganish u ch u n
uyushtiriladi. K o‘c h ib ketganlarni shartli rav ishda ikki turga b o ‘lish 
mumkin: 1. M ajburiy ko‘chganlar — o ‘zlarin in g tarixiy yerlarini 
diniy, harbiy yoki siyosiy sabablariga k o ‘ra tashlab ketganlar; 2. 
Xohishlari b o ‘yicha k o ‘chganlar — o ‘z y u rtlarin i yaxshi hayot izlab 
tashlab ketganlar. Majburiy ko‘chganlar — sayyoram izda anchaginani 
tashkil qiladi. A holi migratsiyasi iqtisodiy, siyosiy va diniy o m illar 
ta ’sirida b o la d i. M ing yillar oldin N orvegiyaliklar va Irlandiyaliklar, 
Islandiya va G rilandiyaga ko‘chgan edilar. T arix d a A ngliyadan 
Amerika q it’asiga d in iy qarashlari tufayli k o ‘ch gan !ar haqida h am
m a ’lu m o tlar b o r. J a h o n urushlari sa n o q siz k u lfatlar va yangi 
qochoqlar toMqinini vujudga keltirdi. B unday q o ch o q lar tarkibiga 
urushdan qoch ganlar va asrlar kirib, ular o ‘z vatanlariga qaytishdan 
xavfsirab boshqa yerlarga qochganlardir.
Keyingi tu rdagi k o ‘chganlarga Volga b o ‘yi nem islarini kiritish 
m um kin. Bu yerda u lar rus shohlari to m o n id a n yashashga ta k lif 
qilingan, 200 yildan keyin esa kom unistlar u larn i vatan xoini, — 
deb Q ozog‘istonga k o ‘chirishgan, qayta q u rish va ittifoq birligining 
yo‘qolishi, ular h ay o tin i yanada qiyinlashtirdi, faqatgina 300 yil 
o ‘tib u la ro ‘zlarining vatani — G erm aniyaga (m in glab aholi) qaytib 
kelishdi. Nastalgik turizm ga yaqqol misol b o £lib Finlam ing Leningrad
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(hozirgi Sankt-Peterburg)dagi Karel hududiga va Lodj ko‘li atrofidagi 
yerlarga 323 om m aviy sayohatlarini kiritish mumkin. Finlarning 
500 m ingga y a q in i bu y erla rn i 1939—1945-yillardagi u ru sh
harakatlari natijasida tashlab ketishgan.
Sobiq ittifoq respublikasida 1989“ 1990-yillardagi qayta qurish 
tufayli finlarning bu yerga turist sifatida kelishiga imkon berildi. 
Q arindoshlarini k o ‘rish, qabrlar ziyorati va shu kabilar turizm da 
ommaviy tus olm oqda. Ishtirokchilarning ko'pchiligi oldin shu yerda 
yashagan keksalardir. Sayrning asosiy dasturi va maqsadi yakka holda 
yengil m ashinalarda, mahaliiy aholini turli qishloqlardagi hayotini, 
shu yerdagi qarin do shlarin i ziyorat qilishdan iborat. Bu tu rizm
maxsus guruh va yoshdagilardan iborat bo'lib, ko‘chib ketganlam ing 
avlodlari esa tu b ah o li bilan aralashib, o ‘z eski vatanini an ch a 
unitishgan, sh un in g uchun ularda bu xildagi turizm ga xohish kam.
O arindosh voki d o ‘stlarni zivorat ailishea moMiallanean turizm . 
1-2 kunlik b o ‘lgan bunday sayohatlar asosan shanba va yakshanba 
kunlari tashkil etiladi.
Diniv-zivorat tu rizm i. Bular diniy maqsaddagi sayrlardan iborat 
bo‘lib, uning ildizlari tarixga borib taqaladi. Bu kabi sayohatchilaming 
birinchilari o ‘rta asr ibodatchilaridir. Shu kabi sayriar o ‘z diniga 
ishonch va o ‘zga dinlarga qiziqish asosida vujudga keladi. Dunyodagi 
ko‘plab m u su lm o n la r M akkai M ukarram aga va xristianlar esa 
Muqaddas yer d eb hisoblashadigan-V atikanga, ibodatxonalar va 
boshqalarni ziyorat qilish uchun sayohat qilishadi. Ziyorat kasallikdan 
qochiy, baxtsizlik, gunohlarini yuvish uchun ham amalga oshiriladi. 
Marko Polo (XIII asr) hoziigi Shrilanka hududida shu kabi ziyoratlami 
ko‘rganini aytadi. X IV -X V asrlarda Angliya ziyoratchilari asosan 
Rim va Q uddusga borganlar. U vaqtlarda sayohatlar ancha qiyin 
kechgan: 1388-yildan boshíab qirol Richard II buyrug‘i bilan inglizlar 
ziyorat uchun maxsus ruxsatnoma olishlari kerak bo‘lgan. 11 yildan 
so‘ng Richard 11 ingliz ziyoratchilari sayohat qilishi mumkin boMgan 
joylardagi portlam i qisqartirdi, ba’zi joylargagina ruxsat berildi. Boshqa 
yerdan kelish u ch u n esa qirolning maxsus farmoni kerak edi. Ba’zi 
ziyoratchilar diniy zaruriyat bilan sayohat qilishsa, boshqa ko‘pchilik 
bunga sayohat ishtiyoqi bilan yoki hayotiy turtkilar, o‘z ham rohlari 
bilan quvnoq m uloqot qilish uchun kelishgan. Hozirda ham bir qancha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qadam jolar bor. Ko4pchilik xristianlar Q uddusga Iso Masih qabri 
ziyo ratiga boradilar. Islom ga e ’tiq o d q ilu v c h ila r esa M akkai 
Mukarrammaga haj va iimra ziyoratiga boradilar. 0 ‘zbekistonda ham 
ziyorat qilsa arzigulik joylar juda ko‘p. M asalan, b a ’zilar Toshkent 
shahrida saqlanayotgan «U sm on Q ur’oni»ni k o ‘rish uchun tashrif 
buyurishsa (bu kitob 0 ‘zb ek isto n m u su lm o n la ri d in iy idorasi 
kutubxonasidagi maxsus vakuum li seyfda saqlanishi tufayli va uning 
nechogMi tarixiy ahamiyati katta ekanligini inobatga olib hammaga 
ham ko'rsatish imkoniyati yo‘q. Asosan, m usulm on m amlakatlaridan 
kelgan davlat arboblari va mutaxassislar uchungina nam oyish etiladi), 
b o s h q a la r im om B uxoriy, im o m T e rm iz iy , p a y g ‘a m b a rim iz
M u h a m m a d a la y h issa lo m n in g a m a k iv a c h c h a la ri Q u sam ibn 
Abbosning qabrini ziyorat qilish uchun yurtim izga kelishadi. 0 ‘z 
fuqarolarim iz ham bunday joylarga ziy o ratlarini uyushtiradilar. 
Shuningdek, Bahovuddin N aqshband, Abu M ansur M oturudiy, Zangi 
ota, Anbar otin, G o ‘ri A m ir kabi yuzlab ziyoratgohlar ham borki, 
bular respublikamizda diniy turizm ni yanada rivojlantirish uchun 
asosiy resurslar vazifasini o‘taydilar. Shu o‘rinda bir fikmi aytib o‘tishni 
joiz, deb bilardim. Yaxshiki m am lakatim izdan d unyoni lol qoldirgan 
sarkardalar, olimu allom alar, fozil-u fuzalolar yetishib chiqishgan. 
Bularning o ‘zlaridan qoldirib ketgan m adaniy m eroslari tufayli 
davlatim iz dunyo tarixida o ‘chm as iz qoldirdi. Ilk uyg‘onish va 
sohibqiron Amir Tem ur va tem uriylar davrlarida shunday ilmiy, 
madaniy va bunyodkorlik ishlari qilindiki, insoniyat y an a necha yillar 
bular bilan faxrlanadi. Shular tufayli m ana oradan necha yuz, hatto 
ming yillar o ‘tsa hamki, agar ta ’bir joiz b o ls a , davlatim iz ob ro ‘si 
ortib, iqtisodiyotimiz rivojiga ulkan hissa b o ‘lib q o ‘shilm oqda (hatto, 
b u lardan xorijiy ko m paniy alar ham m a n fa atd o rlik d a). N egaki, 
respublikamizda mavjud arxeologik va m e’m oriy yodgorliklam ing 
xalqaro turizmda o ‘z o ‘rni va mavqei ulkan.
M a m la k a tim iz d a haj v a u m ra z iy o ra ti m a s a la la ri b ila n
M u su lm o n la rn in g diniy id o ra s i h a m d a V a z irla r M ah k am a si 
huzuridagi diniy ishlar qo‘m itasi shug‘ullanadi. H a r yili 4 m ingdan 
ortiq vatandoshlarim iz haj ziyoratiga borib kelm oqdalar. Turistik 
tashkilotlar ham respublikamizda mavjud ziyoratgoh joylarga turlam i 
tashkil etmoqdalar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T u ristla rn i din iy m a ro sim la rn i to m o sh a qilish q iz iq tirad i. 
Rossiyaning ateistik kayfiyatidagi aholisi ham bunday m arosim larni 
qiziqish bilan tom osha qilishadi. D ini va irqidan q a t’i nazar barcha 
millat vakillari sayohat qilishadi. Turizm inson faoliyatining m uhim
bo‘lagi sifatida dinlar va sigMnishlar bilan ham bogMiq. Ba’zi dinlarda 
turistlarni him oya qiluvchi xudolari va avliyolari bor. Bizning islom 
dinim izda O lloh yagona, uning hech bir sherigi yo‘q. M asalan, 
qadim gi greklarda Apollon — qadim iy xudolardan biri, Zevs va 
Letoning o ‘g‘li- Artemidning akasi, Orfey, Lina, Asklepiyaning dadasi
- Quyosh, yorug‘lik xudosi bo‘lib, podachilar, yo llar, dengiz yo‘llari 
va s a y o h a tc h ila r h im oy ach isi b o ‘lgan. Sayohatga aloq asi b o r 
xudolardan yana biri Pan xudosi (R im liklarda Favn), u ovchilar va 
baliq ovchilarini him oya qilgan. G e ra va Afina xudolari argonavtlar 
(argonavtlar — yunon afsonalarida sehrli qo‘yning «oltin tolasini» 
izlab «Argo» kem asida K alhidaga safar qilgan qahram onlar. Jasur 
d engizchilar)ni him oya qilgan.
X ristian d in id a (xristian konfessiyasiga insoniyatning 26 % 
teg ish li) A vliyo N ikolay M irlikiyskiy say o h atch ilar, deng izd a 
suzuvchilar, bizning davrda esa turistlarning ham (ham da bolalar 
va m a k ta b o 'q u v c h ila r in in g ) h o m iy si h iso b la n a d i. N ik o la y
M irlikiyskiy (arxiepiskop, K ichik Osiyo, IV asr, 352-yil 6-dekabrda 
vafot etgan, avliyoning qabri Italiyada saqlangan) xristian dinining 
barcha konfessiyalarida, asosan, pravoslavlarda ko‘p tilga olinadi. 
Avliyoning hayot faoliyatini, u haqdagi afsonalam i tadqiq qiluvchi 
tarixch ilar u nd a boshqa b ir Avliyo Nikolay (Likiyada 2 asr keyin 
yashagan P in ar episkopining) xarakterlari va am allari borligini 
ko‘rishadi.
N ikolay Mirlikiyskiy Likiyadagi Patarx shahrida tug'ilgan. O ta- 
onasi F eo fan va N onna. N ikolay ismi qadimgi grek tilida «xalq 
g‘olibi» m a ’nosini anglatadi. 0 ‘smirligida Nikolay xristian dinini 
o ‘rganishda m uvaffaqiyatlarni qoMga kiritgan va Patarx shahrining 
ruhoniysi b o ‘lgan. Unga boy merosning qolishi muhtojlikdan asragan. 
A fsonalarga k o ‘ra u uch m arta yashirin ravishda m uhtoj odam larga 
sovg‘a b erg an , m uhtoj kishi esa b u pulga qizlarni turm ushga oigan. 
(Bu afsona keyinchalik m a sh h ur qahram on Santa Klaus obraziga 
asos b o ‘lib qolgan. Santa K laus ham m aga sovg‘a beradi, asosan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Rojdestvo kuni bolalarga.) N ikolay b ir necha m arta sayohatlarga 
chiqqan, shular jumlasiga, M u qad das yerga ziyoratga borganligini 
aytib o ‘tish lozim. Dengizda suzish davrida u g‘aroyib sarguzashtlarga 
duch kelgan: kem alar va sa y o h atc h ila rn i qu tq arish m o ‘jizasin i 
ko‘rsatgan. Ziyoratdan keyin u bir q a n c h a vaqt m obaynida yo lg ‘iz 
m onastirda yashagan, so‘ngra yurak va ruh am ri bilan diniy kasblar 
bilan shug‘ullangan.
U muloyim, mehri yum shoq, o q k o ‘ngil b o lib , takabburlik va 
ta ’magirlik hissiyotlari unga begona ekan. Uning eshiklari barcha uchun 
ochiq bo‘Igan va kelgan h a rb ir insonni u sevgi va quvonch bilan kutib 
oigan. Avliyo Nikolay pravoslavlami shafqatsiz ta ’qib qilishni boshidan 
o ‘tkazgan. Fasxa kuni ibodatxonada 20 ming xristian yoqib o ‘ldirilgan. 
U ochiqchasiga o ‘z e ’tiqodidagi kishilarni q o ‘llab-quvvatladi va 
ozodlikdan m ahrum etildi. U zoq vaqt qam oqxonada b o ‘lsa h am o ‘z 
e ’tiqodidan voz kechmadi. Xristianlami bunday ta ’qib qilish hokim iyat 
tepasiga im perator Konstantin kelguncha davom etdi. 323-yil Nikolay 
qamoqxonadan chiqdi va yana cherkov xizmatkori bo‘!ib ishlay boshladi, 
ibodatxonalami qurdi va qayta tikladi.
Avliyo Nikolay Birinchi Jah o n Sobori (325-yil, N ikel)da ishtirok 
etdi va u yerda e ’tiqod tim sollari qabul qilingan. U pravoslaviyani 
faol him oya qilgan va Ariya va u n in g tarafdorlarini rad qilgan, 
m am lakatdagi ko‘pginabutparastlik — k o ‘p xudolikka oid sajdagoh- 
kapitellarni buzishda, jum ladan M iradagi A frodita ibodatxonasini 
buzishda ishtirok etgan.
Avliyo N ikolay ko‘pgina yaxshi am allarn i bajargan, u yordam ga 
muhtoj boMganlarga, askarlarga, tinch lik tarafdorlariga, kuchsizlarga, 
sayohatchilarga yordam bergan. U ni xalq sevgan, u uzoq yil yashagan 
va 6-dekabrda M ira shahrida soborga d afn qilingan. L ekin, uzoq 
asrlar davom ida shaharni ko‘p m a rta bosqinchilar bosib oigan va 
ibodatxona buzib tashlangan. 1087-yil, yetti asrdan keyin, avliyo 
Nikolayning xoki Miradan Italiyadagi Bari shahriga y ash irin ch a 
olib kelingan va hozirgi kungacha sh u yerda saqlanadi. M ing yillar 
davom ida k o ‘pgina sayohatchilar va dengizda suzuvchilar va h a tto
uzoq Skandinaviya va Rossiyaliklar h a m Bari shahriga kelish va 
Avliyo N ikolay xokiga sig‘inishni s h a ra f deb bilishgan (bu bizning 
islom dinim izda shirk hisoblanadi).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

X ristia n lik d a 2 2 -m a y kuni (yangi hisob b o ‘y ich a 9 -m ay) 
ilohiyotchi va m o‘jiza yaratuvchi Avliyo N ikolay (bu g‘oya ham 
shirkdir, chunki m o‘jizani faqat Olloh yaratadi) kuni bayram qilinib, 
Bari shahri pravoslav ziyorat m arkazlaridan biriga aylangan. Asrlar 
davom ida bu yerga keluvchi ziyoratchilarning mavjud. Hozirgi kunda 
Italiya bokyicha m ashhur turistik marshrutlar ro‘yxatida Bari shahriga 
olib boruvchi diniy tu r faol tak lif qilinmoqda. S haharda xalqaro 
aero p o rt qurilgan, turistik infratuzilm a yaratilgan.
Pravoslaviyada Avliyo N ikolay ko‘pgina kartina va ikonalarda 
aks ettirilgan. U ning qiyofasi ishlangan ikonalar alohida hurm atga 
eg a va u e ’tiq o d q ilu v c h ila rg a yordam b erad i va m o 'jiz a la r 
k o ‘rsatishda ishtirok etad i, — deb hisoblanadi (bu ham shirk). 
Shuningdek, u — Avliyo N ikolayni m o‘jiza ko‘rsatuvchi, eng yorqin 
quyoshning botm as yulduzi, X u doningqo‘riqchisi (shirk), Xudoning 
e lc h is i, c h e rk o v n in g ta s d ig ‘i, b a rc h a q a y g ‘uli k is h ila rn in g
yupatuvchisi, - deb atashgan. Avliyo Nikolay b o ‘yicha xizm at 6- 
dekabrda va 9-m ayda am alga oshiriladi.
Avlivo N ikolavnine Rossivadaei o ‘rni. Rossiyada Avliyo Nikolay 
alo h id a o ‘ringa ega. U xalqda, arm iyada, flotda xristian avliyolari 
to m o n id a n eng hurm atlisi hisoblanadi. Hal qiluvchi janglardan rus 
askarlari m o‘jizaviy yordam larga ishonib, ikonalarga, Isus Xristos, 
B o g o m a ter va Avliyo N ikolayga sig'inishgan. Jan g ch i urushga 
« E ’tiqod, Shoh va Vatan» u ch u n ketgan. Jangchi yonidagi ikona 
u n in g g ‘alabaga boMgan e ’tiq o d in i m ustahk am lab , unga kuch 
bag‘ishlagan. Eng m ard jangchilarga ikona sovg‘a qilingan. Kulikovo 
jangida rus qo‘shinlari yenggan, bunda rus qurollarida Avliyo Niqolay 
tasviri bo'lgan. Avliyo N ikolayning tasviri oddiy od am lar uylarida, 
b o y la rn in g sa ro y la rid a , ib o d a tx o n a va m o n a stirla rd a , harbiy 
ibodatxonalarda mavjud b o ‘lgan. Rus floti qadim dan Nikolayni 
uylarining homiysi hisoblagan. Sankt-Peterburgda Avliyo Nikolay 
nom idagi sobor bor.
M oskva K rem lining hom iysi Avliyo N ikolaydir, h atto Kreml 
m in oralarid an birining nom i ham Avliyo Nikolaydir. Kremldagi 
Blagoveshenskiy soborida N ikolay hokining b ir qism i bor, deyiladi. 
Rossiya poytaxtidagi ko‘pgina ibodatxonalar Avliyo N ikolay nomi 
bilan b o g liq , shuningdek, avliyoning tasviri tushirilgan ikonalarga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ega, har yili 21- va 25-m aylarda R ossiyada avliyoning ikonasi b ilan
cherkovlarga xoch sayri o ‘tkaziladi.
Turizm bozorida Rojdestvo va b o sh q a bayram larni nishonlash 
u chun F inlyandiya va boshqa S k an d in av iy a, G ‘arbiy Y ev rop a 
davlatlariga sayr qilishadigan x iz m atlar mavjud. Turistlar ic h id a 
ayniqsa Finlyandiyaning qutb chegarasida joylashgan R ovaniym i 
deganjoyga, Santa Klaus vataniga sayohat m ash h u rb o ‘lib borm oqda. 
Bu y e rd a b o la la r va k a tta la r u c h u n ta n ta n a la r o ‘tk a z ila d i. 
Laplandiyada zam onaviy aéroport b o lib , u yerga hatto sam olyotlar 
ham qatnaydi. M ehm onlar uchun Santa Klaus va gnom larishtirokida 
to m o shalar uyushtiriladi, Santa K laus qishlog‘ida su p erm ark et, 
g‘orlarda bolalar tom oshagohlari qu rilgan. Rossiyada bunday jo y
qurilm agan, shu sababli rossiyaliklar S an ta Klausga borishadi.
Biz ushbu m a ’lum otlarni tu rizm so h asid a kelajakda o ‘z b e k
mutaxassislari ham shug‘ullanishlarini va boshqa din vakillari b ilan
m uloqotdabo‘lishlarini e’tiborga o!ib aytm oqdam iz. Mutlaqo m azkur 
m a’lum otlarni targ ‘ib qilmaymiz va u ng a am al qilm aym iz, h am . 
Faqat inform atsiya uchungina xoios.
Marosim turizm i odatda, qarindoshlam ing qabriari yoki janglarda 
vafot etganlar dafn etilgan joylarga uyushtiriladi. Q arindoshlar yoki 
yaqinlar qabriari va maqbaralarini ziyorat qilish marosim turizm ining 
asosini tashkil etadi. Ko‘pgina tu ristla r tarixiy yurtlarga ay n an
qarin d o sh larin i q abrlarini ziyorat q ilish g a b oradilar. S h u n d a y
turizm ni oldin Karel hududida yashagan, Finlyandiya va Shvetsiyaga 
ko‘chgan finlar uyushtirishgan. U lar g u ru h b o ‘lib o ‘z ajd o d lari 
qabrlarini ziyorat qilishadi. Yana bir m a ro sim turizm i - bu yaqin 
orada janglar b o ‘lib o ‘tib, shu ja n g lard a halok b o ‘lgan askar va 
zobitlar qabrini ziyorat qilish u ch u n uyushtiriiadigan sayohatdir. 
Bu tu rd a g i tu riz m b ilan v e te ra n ta s h k ilo tla r sh u g ‘u lla n a d i. 
G erm aniyada maxsus tashkilot b o ‘lib, u qabrlarni va m u rd alar 
shaxsini aniqlaydi. Respublikamizda «N uroniy», «Shahidlarxotirasi», 
«Oltin meros» xayriya jam g‘arm alari sh u n d a y ezgu ishlar b ilan
shug‘ullanadilar.
II Jahon urushi oxirida Leningrad (hozirgi S ankt-P eterburg) 
shahri atrofida katta Ispan diversi to r - m o r etildi. Bu hududda 43 
ming odam o ‘lgan. lspaniya to m o n id a n q ab rlarn i qidirish ishlari
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

olib borildi. N ovgrodda esa turistik fírm alarshu maqsadda sayohatlar 
uyushtiradilar.
Falokatlar sodir b o le a n verlarga. so(ngan vulaonlar. c h o ‘kkan 
kem alarsa tu rizm .
Xazina izlash tu rizm i. U ikki turga boMinadi:
1. Professional ekspeditsjyalar;
2. H avaskorlar — sarguzasht nuqtayi nazaridan. Eski oltin 
konlaridagi m etallni qayta tiklash, H ind okeani qirg‘oq!aridagi 
qim m atli toshlarni izlash bu sayyohlik asosini tashkil etadi.
Ishqiv turizm — sex to u r, asosiy m aqsadni ko‘ngilxushlikka 
qaratadi. (Jlar o d atd a harbiylar va vaxta ishchilariga uyushtiri/adi. 
Uning birqancha tu rlari bor. Bular ba’zi xorijiy davlatlarda b o ‘lib, 
biz - m usulm onlarning a n ’analarim izga qarshidir.
Katta sport m uso baaalarida ishtirok etishni ko‘zlovchi tu rizm . 
Ularga omm aviy o ‘yinlar, olimpiya o‘yinlari, chem pionatlar kiradi. 
Bu kabi to m osh alarn ing muvaffaqiyatini tashkilotchilar va turistik 
firm alar o ‘rtasidagi ham korlik belgilaydi. Q ayerda tashkilotchilar 
turistik firm alar b ilan yaxshi ham korlik qilsalar, uncha m ashhur 
boMmagan tom o sh alarg a ham katta oqim dagi turistlarni jalb etish 
m um kin. Qishki O lim piya o ‘yinlariga turistlar ju d a ko‘p qiziqishadi. 
Bunga sabab o ‘sha yerda har xil suvenirlar, turistlar uchun h ar xil 
b u y u m lar s o tilish i h a m d a o ‘yin!arga ja lb qilish u su lla rin in g
qiziqarligidir.
5.3. M axsus va ijtimoiy turizmning o ‘ziga xos xususiyatlari
Iitim oiv tu rizm bu davlat yoki b oshqa ja m o a t tashkilotlari 
tom onidan m oddiy va m a’naviy ta ’m inlab turiladigan turizm dir. 
Bunda dotatsiyalar, yengilliklar va rag‘batlantiruvchi im tiyozlar 
nafaqat qonun va nodavlat jam g ‘arm alari belgilagan shaxslar va 
tu r is tla r k a te g o riy a s ig a , sh u n in g d e k , sh u tu rd a g i tu r is tik
tashkilotchilarga h am beriladi. Eng keng tarqalgan turlarga bolalar 
va yoshlar turizm i kiradi. U lar turizm da alohida sayohat turlarini 
tashkil etadi.
Yoshlar va bolalar