Turizm asoslari

1. Turistlaminghayotiga ta ’siretuvchi omillardeganda nimani tushunasiz?
2. Turistlar hayotiga atrof-muhit qay tarzda ta s ir etadi?
3. Jismoniy toliqish, asabiy va ruhiy omillar qaysilar?
4. Biologik omillar nima degani?
5. Shaxsiy xavfsizlik va xavfsizlik buyumlari deb nim alam i tushunasiz?
6. Nurlanish va kimyoviy omillar qanday?
7. 
Yong‘in xavfini t a ’riflab bering.
8. Turistlami tashishdagi xavfsizlik chora-tadbirlari haqida nimalami
bilasiz?
9. Turistlar tomonidan xavfsizlik qoidalari qay tarzda buziladi?
10. 0 ‘zbekiston Respublikasining « Turizjn t o ,g <
risida»gi Qonunida
turistlaming xavfsizligini ta'minlash yuzasidan nima deyilgan?
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992-yii 27-iyuldagi 
« 0 ‘zbekturizm» MKni tashkil etish to‘g‘risida»gi Farmoni.
2. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi «Buyuk 
ipak yo‘li»ni qayta tiklashda O ‘zbekiston Respublikasining ishtirokini avj 
oldirish va Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora - 
tadbirlarto‘g‘risida»gi Farmoni.
3. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999-yil 15-apreldagi 
«2005-yilgacha bo‘lgan davrda 0 ‘zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat 
dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni.
4. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1999-yil 20-avgustda qabul 
qilgan «Turizm to‘g‘risida»gi Qonuni.
5. Основы туристской деятельности (Учеб.пособие). Составитель 
Ильина Е.Н. -М .: 2007 г.
6. Биржаков М.Б. Введение в туризм. Санкт-Петербург, 2008.
7. Бгатов А.П. Туристские формальности. Учебное пособие, 2007.
8. Воронкова Л.П. История туризма и гостеприимства. Учебное 
пособие. ГРИФ, 2008.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 6 -B O B . T U R IS T IK S U G ‘URTA
16.1. Sug‘u rta haqida tushuncha
16.2. T u ristik sug‘urta va uning turlari
16.1. Sug‘urta haqida tushuncha
Sug‘u rta o ‘z m ohiyati jih atid an faoliyatning alohida sohasidir. 
Baxtsiz hodisa, tabiiy ofat, ish bilan shug‘ullangan kishilaming ehtiyot 
choralarini k o ‘rmaganligi va boshqa sabablar tufayli ziyon ko‘rilishi 
m um kin. Bu xilda ziyon ko‘rilganda m uhofaza qilishning ancha 
sam arali va z a ru r shakli bor, bu sug‘urtadir. Sug‘urta iqtisodiy 
m unosabatlar tarkibiga kiradi ham da maxsus mablag‘ fondini yaratish 
tadbirlarini o ‘z ichiga oladi. M azkur m ablag‘ fondidan esa turli 
v o q e a la r y u z b e rg a n d a , a g a r b u v o q e a la r xu susida su g ‘u rta
shartnom asida o ‘zaro kelishib olingan b o ‘Iinsa, yetkazilgan zaram ing 
o ‘rnini qoplash va ziyon ko‘rgan tom onga yordam berish m aqsadida 
foydalaniladi.
Ijtimoiy faollik va ish faoliyati g‘oyatda ayj oigan hozirgi sharoitda 
sug‘urtaning zarurligiga shak-shubha yo‘q, chunki sug‘u rtatu rm u sh
va faoliyatning turli jabhalarida ro ‘y berayotgan zarar ko‘rishlar 
o ‘rnini ja d al qoplashning eng qulay vositasidir. M asalan, bunday 
hodisalar ishlab chiqarish jarayonida, m ahsulotni tashish va undan 
foydalanishda, transportda baxtsiz hodisalarga duch kelishda, turli 
xil tabiiy o fatlar oqibatida ro‘y berishi mumkin.
Sug‘u rta faoliyati maxsus q o n u n la r vositasida aniq belgilab 
qo‘yiladi. O d atd a sug‘urta jarayonlari aksiyadorlar kom paniyalari 
to m o n id an am alga oshiriladi. Sug‘urta shartnom aviy m unosabat 
h iso b la n ib , to m o n la rd a n biri o ‘ziga yetkazilgan z a ra r u ch u n
shartnom aga k o ‘ra haq undirib oladi. Sug‘urta shartnom asi sug‘urta 
qiluvchi bilan sug‘urta qilinuvchi o ‘rtasidagi bitim bo‘lib, u sug‘urta 
qilishning m azk ur turi shartlariga muvofîq har ikki tom on o ‘rtasidagi 
majburiyatni tartibga solib turadi. Boshqa shartnom alar kabi sug‘urta 
s h a rtn o m a sid a h am to m o n la rn in g o ‘zaro roziligi va q o n u n iy
huquqini ifodalovchi muayyan sh artlar boMishi zarur.
Y uridik kuchga ega b o ‘lgan sug‘urta shartnom asini tuzishdan 
a w a l, b o sh q a h am m a sh artn o m alard a boMgani kabi q o ‘yilgan 
shartlam i qabul qilib, shartnom a tuzish haqidagi taklifga berilgan
260
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rozilik (ofert aksepti) yoki sug‘u rta qiluvchining taklifiga sug‘u rta
qilinuvchining roziligi boMishi sh a rt. Sug‘urta k o m p a n iy asin in g
sug‘urta shartnom asida nazarda tu tilg a n majburiyati u vakil qilgan 
agentning shu xususdagi og‘zaki tasdig‘i bilan darhol kuchga kirishi 
mum kin, chunki bu agent odatda ishonch huquqiga ega. S h a rtn o m a
m em o ran d u m shaklida agent to m o n id a n rasm iy lash tirilad i, bu 
vaqtinchalik hujjat hisoblanadi. A n a shu hujjatga ko‘ra su g ‘u rta
kompaniyasi zimmasiga hujjat rasm iylashtirilishdan to sug‘u rta polisi 
(sug‘urta qildirilganlik to ‘g‘risidagi hujjat) berilishiga (yoki u n i 
b erish d an voz kechishga) q a d a r b o ‘lgan davr u c h u n su g ‘u rta
javobgarligi yuklatiladi. Bu xildagi m e m o ran d u m v a q tin c h a lik
sug‘urta guvohnom asi deb atalishi m um kin. Sug‘urta q ilish n in g bu 
bosqichida sug‘urta qilinuvchining og‘zaki roziligi kifoyadir. A m m o , 
shunga qaram ay, sug‘urta qilinuvchi h a r holda keyinchalik b iro n - 
bir ishkal chiqm asligi uchun tegishli hujjat berilishini ta lab q ilm o g ‘i 
lo z im . 
S u g ‘u rta
s h a r tn o m a s i 
y o z m a
ra v is h d a
b it ilg a n
rasmiylashtirilgan bitim bo‘lib, u sug‘u rta polisi deb ataladi. S ug‘u rta 
polisi ikki xil: qiym ati ko‘rsatilgan polis yoki ochiq po lis b o 'lish i 
mum kin. Q iym ati ko‘rsatilgan p o lisd a sug‘urta to ‘lovining h ajm i 
va u qaysi m u dd atd a toManishi an iq -ra v sh an k o ‘rsatilad i (a g a r 
sh artnom ada boshqa shartlar q o ‘yilm agan boMsa). O ch iq p o lisd a 
esa sug‘u rta shartlariga ko‘ra sug‘u rta h aq i yetkazilgan z a ra r h iso b - 
kitob qilinganidan so‘ng toManishi qayd etiladi. Qiymati k o 'rsatilg an
polisga hay o tn i sug‘urta qilish m isol b o ‘lsa, o ch iq po lisg a esa 
avtom obillam i sug‘urta qilish m isol b o ‘Ia oladi.
T u rli fa lo k a tli h o lla r s a b a b li, s u g ‘u rta la sh t a k lif e tila d i. 
Sug‘urtalangan shaxslarga b u n d ay ho llard a yordam k o ‘rsatilad i va 
xarajatlam ing ham m asi yoki ay rim qism ini sug‘u rta ko m p an iy asi 
o‘z zimmasiga oiadi. Rivojlangan m am lakatlarda yashaydigan kishilar 
o ‘z hayotlarini sug‘urta qiladilar. R ossiyada aholi tibbiy sug‘u rtag a 
ega. H ozirgi kunda Rossiyaliklar faqat Rossiya h u d u d id a te k in
xizm atdan foydalanadilar. Bu im k o n iy at faqat Rossiya fuqarosi 
uchundir. Xorijiy davlatlar fuqarolarr tibbiy xizm at do irasid agi 
kelishuvlarga qarab d a v o lan ad ilar. M asalan, R ossiyada B uyuk 
Britaniya fuqarolari uchun va xorijga chiquvchi fu q aro la r u c h u n
ham kelishuvga asosan bunday im k o n iy atlar bor. Bu sug‘u rta tibbiy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

xizm at xarajatlarini to ‘satd an kasal bo'lganda, baxtsiz hodisaga 
uchraganda va hayotini to ‘liq himoyalashda xizm at qiladi.
S huningdek, d e p o z it sug‘u rta tak lif qilinad i. Bu sayohatga 
m a ’lum sababga k o ‘ra c h iq a olmaslikda, viza olm aganda, yuk 
yo‘qolganda, shaxsiy pullar yoki kredit karta yo‘qolganda, guruhdan 
qolib ketilganda va boshqa hollarda xizmat qiladi. Turistlar uchun 
jarohatlanish yuqori boMgan hollarda, m asalan, to g ‘ sportida, c h o ‘l 
tu rizm id a, suv osti va ustidagi turizm larda alohida sug‘urta turi 
ishlatiladi.
T urizm sug‘urtasi m ajburiy emas. Agar turist borayotgan joyda 
bu narsa qonun bilan belgilangan boisa, unda bu sug‘urtalar majburiy 
h iso b la n ad i. F ran siy a, G e rm a n iy a va A Q S H d a tibbiy xizm at 
s u g ‘u rta si m a jb u riy h iso b la n a d i. T u ristla r u c h u n va b o sh q a 
sug‘urtalangan kishilar u ch u n alohida xalqaro xizm ati — em ergency 
serviceslar mavjud. Bu xizm atga zarurat tug‘ilganda telefon orqali 
x ab ar beriladi va o p erato r kim ga va qayerga m urojaat etishni aytadi 
yoki avariya h o llarid a o p erato rn in g o ‘zi kerakli joyga xabam i 
yetkazadi.
Sug‘urta xizmati keng tarqalgan Rossiyada biro rta turist xorijga 
sug‘urtalashsiz chiq m ay d i. Rivojlangan m am lak atlard a hayotni 
sug‘urtalash oddiy holga aylangan.
16.2. Turistik sug'urta va uning turlari
0 ‘zbekiston Respublikasi «Turizm to ‘g‘risida»gi Q onunining 
20-m oddasi «Turistlarni sug‘urta qilish», — deb nom lanib, unda: 
turistlam i sug‘u ita qilish m ajburiydir va u turistik faoliyat subyektlari 
tom onidan sug‘urta faoliyati olib borish huquqiga ega b o lg an tegishli 
su g‘u rta tashkilotlari b ila n tuziladigan b itim lar asosida am alga 
oshiriladi, - deyiladi.
Biror joyga yoki m am lakatga qatnovchi turist m ahalliy aholiga 
qaraganda ko‘proq noqulay omillarga duch keladi. Shuning uchun 
a w a la m b o r turistning sog‘lig‘i sug‘urtalanadi. Keyin esa mol-mulki 
sug‘urtalanadi. T uristning b ir kunlik turistik sug‘urtasi o ‘rtacha 
b iry a rim dollorga to ‘g ‘ri keladi. Dunyodagi turistlar soni taxm inan 
yarim milliard deb olinib, sayohat 5 - 7 kun davom etsa, turizmning 
sug‘urtalash sohasida aylanayotgan mablag‘i hajm ini baholash qiyin
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

em as. Turizm rivojlangan m am lakatlarda m axsus tezkor