Турган ходимларидан фойдаланиш

18 -variant

1. Бизга маълумки маркетинг узига хос бир катор тамойилларга га ва улар уз мазмуни ва максадларини узгартирмаган холда халкаро маркетинга хам бевосита таалукли булади. Шунга карамай ички ва ташки бозорлар маълум бир маънода бир-биридан фарк киладилар. Шунинг учун хам хар бир бозор алохида-алохида бахоланиши зарурдир. “Умуммиллий бозор деган тушунча йук. Биз миллий бозорларга дунё микёси нуктаи назаридан караймиз. Бирок хеч бирини умуммиллий деб хисоблай олмаймиз. Уларнинг хар бири куп киррали ва узига хос хусусиятга эга ва бир-бирига ухшамайди, хамда миллий бозор тарикасида намоён булади”.

Халкаро маркетинг буйича мутахассислар хар бир бозорнинг маданий мухитини хисобга олмоклари зарур. Чунки бу маданият авлоддан авлодга утиб келади, бу маданий мухитлар дунё мамлакатлари буйича бир-биридан фарк килади ва уларни узгартириш унчалик осон иш эмас. Бу нарсаларни хисобга олмай ва унга эътибор бермай уз хизмат ва товарларини утказишга уринган хар кандай миллий фирмалар нихоятда катта хатоликка йул куйган буладилар.
Айрим холларда халкаро маркетингда муваффакиятсизликка эришишда фирмаларнинг узлари айибдор буладилар. Кайсики улар мамлакатдан чикмаган холда ташки мамлакатлардан етарли микдорда ахборотларни тупламай туриб уз фаолиятларини ташки бозорларда бошлаб юборадилар. Айрим холларда, ривожланаётган мамлакатлар маркетингда ахоли тугрисидаги ахборотлар даржаси паст, почта ва алока хизматлари коникарсиз булади. Бундай холларда эса тулик маънода ёки тулаконли маркетинг тадкикотларини амалга оиширшнинг иложи булмайди.
Хар бир миллий бозорни маданиятини англаб олиш учун шу мамлакат зарур мансаблардан турган ходимларидан фойдаланиш, маркетинг тадкикотларига ушбу мамлакат мутахассисларини ёнлаш, мазкур мамлакатга фирманинг филиалларини очиш каби тадбирларни амалга ошириш максадга мувофикдир.
Хар бир мамлакатнинг иктисодий мухити товар ва хизматларни истеъмолининг хозирги ва потенциало имкониятларини курсатиб беради. Бунда эса асосий уринни ахолининг турмуш даражаси, ялпи миллий махсулот хажми, иктисодиётнинг ривожланиш даражаси ва унинг валютанинг кадри эгаллайди.
Маркетинг тизими - Ф.Котлер фикрича, корхона билан унинг ҳамкорлари ва товар (хизмат)лари сотиладиган бозордаги субйектларини ўзаро боғлаб турувчи енг муҳим муносабатлари ва ахборот оқимлари комплекси (мажмуйи)ни ифодалайди. Маркетинг тизимига таъминотчилар, воситачилар, сотувчилар, истеъмолчилар, рақобатчилар ва корхона фаолиятига боғлиқ бўлган бошқа бозор субйектлари киради.
Маркетинг тизими корхонанинг бозордаги фаолият стратеиясига қараб шаклланади ва ундаги ўзгаришлар асосида янгиланаверади. Маркетинг тизимининг шаклланишига ва ўзгаришига асосий сабаб бозор конюнктураси ҳисобланади. Маркетинг тизими корхона ташқи муҳитини ифодаловчи ижтимоий-иқтисодий, демографик, техник-технологик, сиёсийҳуқуқий ва маданий омиллар таъсирида шаклланади ва фаолият юритади. Унинг муваффақиятли фаолияти корхона имкониятларини бозор фаолиятига нечоғлик мувофиқлигига кўп жиҳатдан боғлиқ бўлади. Шу билан бирга маркетинг тизимига корхонанинг рақобатчилари сезиларли таъсир кўрсатиб, кўпинча уларнинг бозор стратегиялари ўзгариши билан тизимда янги йўналиш бошланишига олиб келади.


2. Ишлаб чикарилган товарни дунё микёсида сотиш жараёни махсус сотиш ва оварларни физик харакати каналларини танлаб олишни талаб килади. Оддатда муаммони хал килишда фирма узининг савдо ходимларидан фойдаланиши хам мумкин ёки чет эл воситачиларини ёнлаши хам мумкин. Сотиш каналларини танлаш буйича карор кабул килишда фирма уз мамлакати ва чет мамлакатлардаги бозор одатлари улгуржи ва чакана савдо тизимлари, хукумат карорлари, орасидаги фаркларга эътибор бериши керак.
Маркетинг назарияси иқтисодий асосларининг шаклланиш жараёнини ХИХ асрнинг 40-йилларида бошланган, деб ҳисоблансада, у ҳозирги пайтгача ҳам кам ўрганилган ва мунозарали бўлиб қолмоқда. Маркетинг жараёнларини яхши тарифловчи изчил назариялар умумий методология тамойиллари ва қоидаларни яратишга уринишлар маркетинг фаолиятини ишлаб чиқариш ва ижтимоий-иқтисодий тизимда мавжуд бўлган фан асослари билан боғлашга ёрдам берган бўлсада, бироқ бозор шароитида бизнес-ҳамкорларнинг самарали ўзаро ҳаракатларини таҳлил қилиш ва башоратлаш учун назарий асос ярата олмади. Бунга маркетинг қарорларининг иқтисодий самарадорлигини баҳолаш методлари ва методологиясини иқтисодий талқин қилиш (шарҳлаш)нинг мураккаблиги ҳам сабаб бўлади.
Бозор муносабатларининг тобора чуқурлашиб бориши маркетинг технологияларини фаол равишда фирмалар ва бозор фаолиятига татбиқ етишни тақозо қилади. Тадбирколик фаолиятини самарали олиб бориш, рақобат сиёсати ва монополияга қарши сиёсатниг кучайиши соф рақобатни вужудга келтириб, фирмаларни ўз фаолиятига жиддийроқ еътибор беришга ундайди. Тадбиркор, бизнесмен ва ишлаб чиқарувчиларнинг маркетинг комплекси ва методологиясига мурожаат етиши қуйидагилар билан асосланади.
Истеъмолчи ва харидор категориялари маркетинг жараёнида ўзига хос характерга ега. Маҳсулот ишлаб чиқарувчидан то охирги истеъмолчига йетиб келгунича бир неча босқичларни босиб ўтади. Бу орада савдо функсиялари билан чакана ва улгуржи харидолар шуғулланадилар. Улгуржи харидор фойда олиш мақсадида товарни бевосита ишлаб чиқарувчи корхонадан сотиб олиб уни бошқа шаҳарларга, савдо тармоқларига тарқатади ва шу орқали ўзи нархларни белгилаб фойда кўради. Бу йерда улгуржи харидор истеъмолчи емас, балки воситачи ролини ўйнамоқда. Бу ўринда улгуржи харидор товар ва хизматларга талабни шакллантиради, ўз навбатида бозорни ўрганиб, рақобатчи фирмаларнинг кучли ва заиф томонларини аниқлайди. Жараённинг яна бир муҳим қисми бу тадқиқотлар асосида янги инновацион товар яратиш босқичи. Илмий тадқиқотлар, бенчмаркинг орқали янги технологиялар ва товар турлари яратилади. Келажакда шаклланиши мумкин бўлган потенсиал талаб ҳажмлари аниқланади. Кейинги босқичда яратиладиган маҳсулотнинг техник-иқтисодий характеристикалари, нафлилик даражаси кабиларни моделлаштириш амалга оширилади. Бу мақсадларни амалга ошириш учун фирманинг ресурслари ва молиявий имкониятлари аниқланади. Тажриба – синов лабораторияларида маҳсулотнинг намуналари чиқарилади ва синовдан ўтказилади. Истеъмолчи ва експертларнинг фикри таҳлил қилиниб, унинг дизайни, камчиликлари ва бошқа експлуатацион характеристикалари ҳақида қарор қабул қилинади. маркетинг тизими – фирма фаолиятининг оператив ва стратегик йўналишини белгилаб берадиган ташкилий, бошқарув, режалаштириш соҳаларига тегишли тўхтовсиз жараён, субйектлар, воситалар ва ахборот оқимлари комплексидир.

3. Маркетинг – инсон фаолияти хам булиб, бозорда самарали натижага эришиш жараёнини англатади.
Маркетинг шунингдек максади инсон эхтиёжлари ва талабларини кондириш булган айрибошлашни амалга ошириш учун бозор билан ишлаш хамдир.
Айрибошлаш жараёни мехнатни талаб килади. Кимки, сотишни хохласа, харидорларни топиши, уларнинг эхтиёжларини аниклаши, мос товарларни лойихалаштириши, уларни бозор томон йуналтириши, саклаши, ташиши, нархни келишиши ва бошкаларни амалга ошириши лозим. Маркетинг фаолиятини асосини товар ишлаб чикиш, тадкикотлар, коммуникацияни йулга куйиш, таксимотни ташкиллаштириш, бахо белгилаш, сервис хизматини кучайтириш кабилар ташкил этади
Одатда, маркетинг сотувчилар учун мажбурий хисоблансада у билан харидорлар хам шугулланадилар. Масалан : Уй бекалари узларига керакли товарларни узларини кониктирувчи нархларда излаш билан шугулланиб, уз маркетингини амалга оширадилар. Фирма таъминотчилари хам дефицит товар ахтариб сотувчиларни кидириб топишга ва уларга кизиктирувчи битим шартларини таклиф килишга мажбурдирлар.
Маркетинг нуктаи назаридан бозорлар «сотувчилар бозори» ва «харидорлар бозори» га булинади. Сотувчилар бозори – шундай бозорки, бунда сотувчилар купрок хукмрон булиб, харидорлар ута фаол булишига тугри келади. Харидорлар бозорида эса аксинча сотувчилар фаолрок булишлари лозим.
Маркетинг хизмати – бу бозор иктисодиётига утиш шароитида корхона бошкаруви учун етишмай турган шундай бир фаолият турики, у ишлаб чикариш, молия, савдо-хужалик, технологик, кадрлар масаласи ва бошка сохаларда бозор захираларини кондириш ва фойда олишга асосланган йуналишлар жараёнини яратади.
Маркетинг хизмати вазифалари – унинг узига хос тамойиллари асосидан келиб чикади. Бунга куйидагилар киради :

• 
  корхоналарда ишлаб чикарилган махсулотлар ва бозор хакидаги ахборотларни туплаш ва тахлил килиш;
  
• 
  корхонанинг махсулот ишлаб чикариш, савдо ва хужалик фаолияти, реклама килиш, молиявий ва бошка жихатлар буйича манфаатларига мос карор кабул килиш учун зарур хисоб-китоб курсаткичларини тайёрлаш;
  
• 
  талаб шаклланишини фаоллаштириш ва сотишни тезлаштириш.
  

Маркетинг концепцияси ва тижорат саъи-харакатларини интенсивлаштириш концепциясини куйида берилган расм оркали курсатиш мумкин. Бунда маркетинг концепциясининг объекти булиб максадли истеъмолчилар ва уларнинг эхтиёжи ва талаблари булса, тижорат саъи-харакатларини интенсивлаштириш концепциясида эса – фирманинг мавжуд товарларидир.


4 . Талаб ҳолатиги мос маркетингб бунда бозор қарши талабга учраган бўлиб, товарни
ёқтирмаганлар бу товарни четлаб ўтиш учун қўшимча харакат қилишга
ҳам тайёр бўлади. Бу ҳолатда маркетингнинг вазифаси - нега бозор
товарни ёқтирмаяпти деган саволни таҳлил қилиб, бу ҳолатни
маркетинг дастури орқали товарни ўзгартириш, нархини пасайтириш
билан ҳал қилиш мумкинми деган саволга жавоб топиши керак.
Маркетингни бошқаришни турли хил бозорларда корхона учун
маъқул бўлган даражада маҳсулот сотилишига эришиш масалаларини
ҳал этиш сифатида характерланади. Аммо бу ерда турли саволлар келиб
чиқади. Қандай концепция маркетинг ҳаракатларини йўналтириши керак?
Қандай қилиб корхона, мижоз ва жамоа қарашларини солиштириши
керак? Кўпинча, бу қарашлар бир-бирига зид келади. Маркетинг фаолияти
қандайдир ягона концепция асосида амалга оширилиши мақсадга
мувофиқдир.
Маркетинг фаолиятини тижорат корхоналари 5 та асосий
концепция асосида амалга оширадилар. Улар қуйидагилар:
1. Ишлаб чиқаришни мукаммаллаштириш концепцияси.
2. Товарни мукаммаллаштириш концепцияси.
3. Тижорат ҳаракатларини интенсификациялаш концепцияси.
4. Маркетинг концепцияси.
5. Ижтимоий-этник маркетинг концепцияси.
Ишлаб чиқаришни мукаммаллаштириш концепцияси. Бу
сотувчилар томонидан қўлланадиган энг қадимги усуллардан биридир. Ишлаб
чиқаришни мукаммаллаштириш концепцияси шундай талқин этилади:
истеъмолчиларнинг хоҳиши бу кенг тарқалган ва нархи арзон
маҳсулотларнинг мавжуд бўлишидир. Бу эса бошқарувчиларга янги
вазифаларни юклайди, яъни энди улар ишлаб чиқаришни мукаммаллаштириш,
замонавийлаштириш ва тақсимот тизимини натижаларини олишга ҳаракат
қилишлари зарур бўлиб қолади.
Ишлаб чиқаришни мукаммаллаштириш концепцияси икки хил ҳолатда
ишлатилади. Биринчиси, агар товарга бўлган талаб таклифни оширган ҳолатда.
Бундай пайтда раҳбарият ишлаб чиқаришни кенгайтириш йўлларини излашга
этиборини қаратиши зарур. Иккинчиси, агар товар таннархи жудаям юқори
бўлса ва уни камайтириш зарур бўлиб қолган ҳолатда. Бунинг учун эса
ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш керак. Генри Форднинг
концепцияси шундан иборат эдики, у «Т» моделни ишлаб чиқаришни
чўзиб, машина таннархини пасайтириб, нархни ҳамма истеъмолчилар
олиши учун тўғри келадиган қилиб қўйди. Бугунги кунда бу усулдан
«Тексас инструментс» корпорацияси фойдаланмоқда. Бу корпорация ишлаб
чиқариш ҳажмини кенгайтириб, харажатларни камайтириб, ўз
товарларининг нархини туширишга эришди. Бу концепцияни татбиқ этган
фирма Америка бозорида қўл калькуляторлари ишлаб чиқариш бўйича 1-
ўринга чиқиб олди. Шундан кейин бу фирма худди шу стратегияни қўл
соатларига қўллади, аммо у омадсизликка учради. «Тексас инструментс»
соатлари арзон бўлса ҳам улар истеъмолчиларга ёқмади.
Бу тадбиркорлик фаолиятида бошқа усулларга нисбатан янгидир. Маркетинг концепцияси шундай дейди:
корхонанинг ўз мақсадларига эришишнинг кафолати бу унинг бозорнинг
нимага муҳтожлигини аниқлаш ва керакли маҳсулотлар билан таъминлашни
бошқа рақобатчилардан самаралироқ бажаришга ҳаракат қилишидан иборат.
Тижорат ҳаракатларини интенсификация қилиш концепцияси ва
маркетинг концепциясини кўпинча адаштиришади. Биринчи концепцияда
харидор эҳтиёжини, яъни унинг муаммоларини ҳал этса, иккинчи
концепцияда харидор эҳтиёжини, яъни у муҳтож бўлган товарлар билан
қондиради. 1-расмда бу икки концепцияни таққосланган. Тижорат
интенсификация қилиш концепциясининг асосий объектига - фирманинг
мижозлари ва уларнинг эҳтиёж-лари, талаблари киради. Фирма ўз
фаолиятини истеъмолчилар талаби эвазига, яъни ўз мижози талабини
қондирган ҳолда юқо-ри фойда олишга интилади.

5. Маркетинг тадқиқотлари маркетинг фаолиятининг барча
жабҳалари бўйича қарор қабул қилиш билан боғлиқ. Бозорни
баҳолаш ва истеъмолчилик талабини ўрганиш бўйича маркетинг
тадқиқотларининг асосий йўналишларини тавсифлаймиз.
Бозорни комплекс - баҳо ва баҳони шакллантиришни бошқариш
санъати, қўйилган мақсадларга эришиш учун маҳсулот ва
корхонанинг бозордаги холатидан келиб чиқиб маҳсулот
баҳосини белгилаш санъатидир. Бу эса тадбиркордан
менеджердан юқори маҳорат талаб қилади. Баҳо сиѐсати баҳо
стратегиялари орқали амалга оширилади ва фақат корхонанинг
умумий сиѐсати йўналишида кўриб чиқилиши керак.
Корхонанинг баҳо тактикаси ѐки дастлабки баҳони тўғрилаб
бориш йўналишларининг энг асосийларини кўриб чиқамиз.
Узоқ муддатли баҳони белгилаш. Истеъмолчиларда маълум
бир маҳсулот тўғрисида ва унинг белгиланган баҳоси тўғрисида
тасаввурлар пайдо бўлиши учун баҳо ўзгармасдан қолади
ҳамда бозор ўзгаришларига берилмайди. Бундай барқарор
баҳоларни шундай маҳсулотларга қўйиш керакки, уларга бўлган
талаб ҳам барқарор ўзгармас бўлсин.
Товар ҳаракатланиши ва сотувни тадқиқ қилиш товарни
истеъмолчига тез етказиб бериш ва сотишнинг энг самарали ва
оқилона йўллари, усуллари ва воситаларини аниқлашга имкон
беради. Савдо каналлари, воситачилар, сотувчилар, сотув шакл
ва усуллари, муомала харажатлари (савдо харажатларини
олинадиган фойда билан солиштириш) тадқиқот объектлари
ҳисобланади. Шунингдек, чакана ва улгуржи савдода турли хил
корхоналар фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари таҳлил
қилиниб, уларнинг кучли ва заиф томонлари, товар ишлаб
чиқарувчилар билан вужудга келган муносабатлар характери
аниқланади. Бундай маълумотлар корхона товар айланмасини
ошириш, товар заҳираларини оптималлаштириш, самарали
товар ҳаракатланиши каналларини танлаш мезонларини ишлаб
чиқиш, товарни пировард харидорларга режада сотиш
усулларини ишлаб чиқиш, муомала харажатларини камайтиришга имкон беради.
Коммуникатив сиѐсатнинг мақсадларига қуйидагиларни
киритилиши мумкин: маълум бир товарнинг (марканинг)
бозорда ўз жойини топиши ва уни кенгайтириб бориш ѐки ундан
қисқа муддатли фойда олишни таъминлаш имкон беради.
Ўзгарувчан (қайишқоқ) баҳоларни белгилаш. Маҳсулот
баҳоси бозордаги талаб ва таклифнинг ўзгаришига кўра
белгиланади. Баҳолар бир куннинг ичида ҳам бир неча марта
ўзгариши мумкин.
Дискриминация баҳоларини белгилаш. Дискриминацион (бир
хил бўлмаган) баҳоларни белгилашда корхона бир хил
маҳсулот ѐки хизмат учун турли хил шаклда, турли хил баҳо
белгилайди.
Психологик жихатдан жозибадор баҳолар белгилаш. Бунда
харидорлар психологияси ҳисобга олинади. Баҳони бутун сон
эмас ундан бир оз камроқ рақамларда белгиланади. Масалан,
атирнинг баҳоси 1000 сўм эмас 990 сўм белгиланади.
Товар ассортиментини баҳоларнинг босқичма-босқич
ўзгариши асосида сотиш. Корхонада одатда бир маҳсулотнинг бир неча турлари ва маркаларини ишлаб чиқилади.