Туребеков М

Норвегия XII-XIII әсирлерде
. Феодаллық қатнасықлар раўажланыўы менен 
социаллық гүрес кескинлесе баслайды. Норвегияға пухаралық урыслар жүдә 
ири ўақыя болып табылады. Биринши басқышта ол тахтқа талабанлардың 
гүреси болды. Бир жағынан оған мәмлекетти беккемлеўге мәпли болған 
феодалласқан элементлер менен хызметши ақсүйеклер ҳәм екинши жағынан 
гедейлескен дийханлар белсене араласа баслады. 1174-жылы өзине-өзи ат 
берген Сверрир гедейлердиң көтерилисин басқарды. Бирақ ҳәкимиятқа келип 
ол (1184-1202- жыллары) ири жер ийелери мәплери ушын сиясат жүргизди. 
Руўханыйлар ҳәм ширкеў үстинде король ҳәкимиятын орнатыўға урынған. 
Сверрир гедейлердиң көтерилисин басқарды. Бирақ ҳәкимиятқа келип ол 
(1184-1202-жыллары) ири жер ийелери мәплери ушын сиясат жүргизди. 
Руўханыйлар ҳәм ширкеў үстинде король ҳәкимиятын орнатыўға урынған 
Сверрир арасында даў-жәнжел жүз берди. Ол папаны қоллап-қуўатлаўшы 
прелатларды Норвегиядан қуўып шығады. Ески ақсүйеклер менен ширкеў 
хызметкерлери Сверрири мийрасхорлары менен келисим жасайды. Жаңа 
феодаллық жер ийелери менен бирге король ҳәкимияты дөгерегинде 
жәмлескеннен кейин ғана халық ҳәрекети бастырылады. 
Норвегияда Король ҳәкимиятының беккемлениўи.
Беккемлениў XIII әсирде 
король Мангус Законодатель тусында жүз береди. 1274-жылы ол ўалаятлық 
суд китапларының орнына 1-улыўма норвегиялық ҳуқықлар топламын 
жәриялайды. Жергиликли басқарыўдың басына корольдиң ленниклери турды. 
Дийханлар сиясий турмысқа қатгнасыўдан шетлетилди. Ширкеў ҳәм 
пухаралық жер ийелериниң норвегиялы бондлары толығы менен жеке 
еркинлигинен айырыў қолларынан келмеди. Сеньория, вассаллар феодаллар 

---

157 
иерархия системасы, иммунитет ҳәм вотчиналық суд уқсаған институтлар 
Норвегияда қәлиплесе алмады. Барщина өз раўажланыўын таппады. Азық-
аўқат рентасы басым келди. Скандинавияның басқа еллерине қарағанда 
феодализм әззи раўажланған еди. 
Швецияда феодализмниң раўажланыўы
. Швецияда жер меншигине ийе 
емес пухаралардың қатламлары өсе баслады ҳәм соның менен бир қатарда ири 
жер ийелеринен бийғәрез дийханлардың саны да еле көп еди. Король 
ҳәкимиятын беккемлеў ушын гүрес ҳәм XII әсирде басланған Финляндияны 
басып алыў барысында хызметкерлер қатламы қәлиплесе баслады. Жергиликли 
ақсүйеклер ўалаятлар ериклигин ҳәм сайланатуғын король ҳәкимиятын сақлап 
қалыўға урынды. Бирақ жеңилиске ушырады. Өз-ара жәнжеллер дәўиринде 
корольлик ҳәкиминиң ҳәм ополчения баслығының жағдайлары беккемленди. 
Ярл Биргер Финляндияға қарсы крестлилер атланысын басқарды (1249-1250- 
жыллары). Оның батыс ўалаятларын бағындырды. Ширкеўдиң қоллап-
қуўатлаўы менен ол тахтқа өзиниң баласын отырғызды ҳәм жаңа династияға 
тийкар салды (1250-жылы). Турақлы салықлар енгизилди. XIII әсирдиң екинши 
ярымында швед феодаллары пүткиллей үстем классқа айланды. Олар ат арбалы 
рыцарлық хызмет атқарған ҳәм салық төлеўден азат етилген. 
Данияда феодализмниң раўажланыўы.
XII әсир даўамында Данияда өз-ара 
урыс ен жайды. Король Вельдемар I қарсыласларын жоқ етип, өз ҳәкимиятын 
ширкеў менен аўқам дүзип беккемледи. Данияда ширкеўдиң мәмлекетлик 
ислерге тәсири күшли еди. Руўханыйлар корольдан иммунитетлик 
артықмашылықлар алды. Дания батыс Европаның раўажланған феодаллық 
мәмлекетлериниң тәсиринде жасады. 
XII әсирдиң екинши ярымынан баслап бул жерде орта ҳәм майда 
феодаллардан рыцарлық армия дүзиледи. Әскерий хызмети ушын олар салық 
төлеўден азат етиледи. Хызметшилер қатламы король ҳәкимиятының бас 
тирегине айланады. Бондлар өз мийнети менен бул қатламды сақлаўы керек 
еди. Ҳәр бир плугтан алынатуғын жер салығының енгизилиўи 1250-жылы 
«плуглық грошь» деп аталған. Король Эрик IV қарсы дийханлар көтерилисине 
алып 
келди. 
Феодалласыў 
процеси 
Дания 
ҳуқықының 
биринши 

---

158 
жазылыўларында (XIII әсирдиң басы) ҳәм Данияның жерлерин есаптан 
өткериўинде (Вальдемар II тусында) өз сәўлесин тапты.