Turdi farog`IY

Nest on lolaki, dar bodiyaho jilvagarand,
Kushtagonandki, az xok bar ovarda sarand.
Mazmuni:
Sahrolarda jilva qilayotgan narsalar lola emas,
Balki so‘yilgan odamlardirki, tufrog‘dan bosh chiqarib turibdilar.
Turdi bu bayt oldiga quyidagi uch satrni qo‘shib, yangi band yaratgan va Sa’diy g‘azallarini to‘ldirgan:
Bargi har toza gule shohidi maddi nazarand,
Varaqi safhai manzur zi ahli basarand.
Xo‘shklab, dog‘ va dil tashna ba xuni jigarand.
Nest on lolaki, dar bodiyaho jilvagarand,
Kushtagonandki, az xok bar ovarda sarand.
Mazmuni:
Gulning har bir yaprog‘i kishi diqqatini o‘ziga tortadi,
Uning har bir gulbargi esa ziyrak kishilarga manzur bo‘ladiganbir varaqdir.
U gullar labi qurigan, dili dog‘, jigarining qoniga tashnadirlar.
Sahrolarda jilva qilayotgan narsalar lola emas,
Balki so‘yilgan odamlardirki, tufrog‘dan bosh chiqarib turibdilar.
Turdi muxammasining yana bir qimmatli tomoni shundaki, uning shu muxammasi tufayli Sa’diyning boshqa qo‘lyozmalarda yo‘q bir g‘azali bizgacha yetib kelgan. Biz 1996 yili Sherozda bo‘lganimizda, u yerdagi “Sa’diy markazi” ilmiy xodimlari ham bu g‘azalni ulug‘ shoir asarlarining Eron nashrlaridan topib bera olmadilar.
Turdi o‘z she’rlarida Sharq she’riyatidagi badiiy san’atlardan mahorat bilan istifoda etgan holda, birinchi o‘ringa hayotiy mazmunni qo‘yadi, ko‘p o‘rinlarda uning she’riy uslubiga falsafiy tafakkur xosdir.
U o‘z ijodida hamma vaqt fikrni o‘tkir va tiniq holda, katta bilim va tushunchalar asosida, o‘ziga va o‘z orzulariga, o‘z asarlarini jamiyat hayotini o‘zgartiraolish kuchiga qattiq ishonib qalam tebratgan.
Shuning uchun uning adabiy merosi bizning davrimizda ham katta ma’no kasb etib, kishilarimizning tarbiyasida muhim o‘rin tutmokda va xalqimizning chinakam ma’naviy mulkiga aylangandir.