Тупроқшунослик ва агрокимё илмий-тадқИҚот институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsс

 
«Бўз тупроқлар минтақаси суғориладиган 
тупроқлари тавсифи»
деб номланган тўртинчи боби учта бўлимдан иборат 
бўлиб, биринчи бўлими 
«Бўз минтақаси тупроқларининг тавсифи»га
бағишланган. Бу тупроқларнинг республикамиз ҳудуди бўйлаб тарқалиши
Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси 
маълумотлари асосида таҳлил қилинган. Шунга кўра, республиканинг
16,7% (7472,8 минг га) майдонни ишғол этган бўз тупроқлар минтақасида: 
тўқ тусли бўз тупроқлар – 2,7% (1208,8 минг га), типик бўз – 6,4%
(2880,1 минг га), оч тусли бўз – 4,9% (2191,9 минг га), бўз ўтлоқи ва ўтлоқи-
бўз тупроқлар эса 2,7% (1 192,0 минг га)ни ташкил этади. Шунга мос 
равишда суғориладиган майдони бўйича тақсимланишига кўра, тўқ тусли бўз 
тупроқлар – 0,6% (34,1 минг га), типик бўз – 13,7% (757,9 минг га), оч тусли 
бўз – 8,1 (446,3 минг га), бўз-ўтлоқи ва ўтлоқи-бўз тупроқлар эса
20,3% (1118,9 минг га)ни ташкил этади. 
Воҳа тупроқлари дарё ҳавзалари атрофида кенг тарқалганлиги, 
агроирригацион ётқизиқларнинг кучли шакланганлиги, ундаги ўзига хос 
морфологик, минералогик ва кимёвий таркиби суғориш давомида 
шаклланган. Воҳа тупроқларнинг табиий ва антропоген омиллар таъсиридаги 
тадрижий ривожланиши бевосита турли жараёнларга боғлиқ бўлиб, маълум 
бир регионда бир хил она жинсларда шаклланган тупроқлар ҳам ўзида 
алоҳида хосса-хусусиятни намоён этади ва уларнинг тупроқ унумдорлиги 
шаклланишидаги роли катта эканлигини кўрсатади. 
Марказий регион (Самарқанд) ва жанубий регион (Сурхондарё) 
ҳудудларида 1,5-2,0 м, хаттоки 2,5-3 метргача бўлган агроирригацион 
қатламли воҳа тупроқлари шаклланганлиги аниқланди. 
Марказий регион (Жиззах вилояти) ва шимолий-шарқий регион 
(Тошкент вилояти) ҳудудида ривожланган бўз-воҳа, бўз-ўлоқи-воҳа

---

14 
ва ўтлоқи-воҳа тупроқлари агроирригацион қатламларининг қалинлиги 
ҳозирда 40-50 см гача, айрим қадимдан суғориладиган майдонларида эса
70 см, хаттоки 1 метргача етиши кузатилди. 
Аккумулятив гумусли (А) қатлам қалинлиги: 
Бўз-воҳа тупроқларда