Tuproqlarni ifloslanishi va ularni oldini olish yo`llari


Tuproqda ayrim elementlar va moddalarning qabul qilingan meyor ko‘rsatkichlari



Download 156,5 Kb.
bet2/2
Sana12.07.2022
Hajmi156,5 Kb.
#778738
1   2
Bog'liq
TUPROQLARNI IFLOSLANISHI VA ULARNI OLDINI OLISH YO`LLARI111

Tuproqda ayrim elementlar va moddalarning qabul qilingan meyor ko‘rsatkichlari (Rossiya Tabvatni muxofaza knlish vazirlngi ma’lumotlari, 1993 yil)



Kimyoviy element va kimyoviy moddalar

QQM
ko‘rsatkichi



Kimyoviy element va kimyoviy moddalar

QSH
ko‘rsat ichi

Umumiy shakli mg/kg

29

Bene (a) piren

0,02

1.

Marganets

1500

30

Benzin

0,1

2.

Marganets vanadiy

1000+100

31

Benzol

0,3

3.

Mishyak

2,0

32

Betanol

0,25

4.

Qalay

4,5

33

Valekson

1,0

5.

Simob

2,1

34

Gardona

1,4

6.

Qo‘rg‘oshin

32

35

GXSG (lindan)

0,1

7.

Surma

4,5

36

GXSG (geksaxloran)

0,1

8.

Xrom(+3)

90

37

GXBD (geksaxlorbutadibn)

0,5

9.

Oltigugurt birikmalari

160

38

Geptaxlor

0,05

10.

Vodorod sulfid

0,4

39

Geterofos

0,05

11.

Nitrat

130

40

Glifosag

0,5

12.

Vanadiy

150

4!

Iodofenfos

0,5,

Harakatchan shakli

42

Karbofos

2,0

13.

Qo‘rgoshin

6

43

Keltan

1,0

14.

Nikel

4

44

Ksilol (orto-, meta-, pra-)

0,3

15.

Xrom

6

45

Kuirotsin

1.0

16.

Mis

3

46

Linuron

1.0

17.

Rux

23

47

Mezoranil

0,1

18.

Kobalt

5

48

Stirol

0.!

Organik tarkioli moooalar mg/kg

49

Toluol

0,3

19.

Agelon

0,15

50

Fenuron

1,8

20.

Akreks

1,0

51

Fozalon

0,5

21.

Akgellik

0,5

52

Fosfamid

0,3

2.

Alfametilstirol

0,5

53

Formaldegid

7,0

23.

Atrazin

0,5

54

Ftalofos

0,1

24.

Atsetaldegid

10,0

55

Furadan

0,01

25.

Bazudin

0,1

56

Furfurol

3,0

26.

Bayleton + metabolit

0,03

57

Xlorofos

0,5

27.

Bayfidan

0,02

58

Xloramp

0,05

28.

Siklofos

0,03

59

Entam

0,9

Qishloq xo‘jalagida qo‘llaniladigan kimyoviy moddalar, xususan pestitsidlarning tuproqdagi QQM ko‘rsatkichi belgilangan bo‘lib, bu miqdordan ortishi tuproqda boradigan jarayonlarga salbiy ta’sir qiladi. Ular asosan begona o‘tlar, kasalliklar va betona o‘tlarga nisbatan qo‘llanilib, noilmiy yondashishlar oqibatida QQM ko‘rsatkichidan ortishi yuzaga keladi (10-jadval).


10-jadval Tuproqda ayrim pestitsidlar ning qabul kilingan meyor ko‘rsatkichi (Rossiya Tabiatni muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlari. 1993 y.)

21.

Difekamid

0,25

57

Tiodan

OD

22.

Dropp

0,05

58

Topsin-M

0,4

23.

Zellek

0,15

59

Tetraxlorbifenil

0,06

24.

Kampozan

0,5

60

Treflan

od

25.

Kaitan

1,0

61

Triallat

0,05

26.

Karagard

0,4

62

Trixlorbifenilo‘

0,03

27.

Kotoraya

0,03

63

TXAN

0,2

28.

Lenatsil

1,0

64

TXM

OD

29.

Lontrel

OD

65

Ftapan

0,3

30.

Metazin

0,1

66

Xlorat magaiya

1,0

31.

Metoksixlor

1,6

67

Xostakvik

0,2

32.

Morfonoya

0,15

68

Sianoks

0,4

33.

Nitropirin + 6 XPK

0,2

69

Sidial

0,4

34.

Nitrofor

0,2

70

Etafos

O.4

Yuqorida qayd etilgan element va moddalar miqdorining ortishi tuproqda kimyoviy ifloslanishni vujudga keltiradi. Og‘ir metallar bilan ifloslanish Respublikamizda asosan sanoat korxonalari atrofida, yo‘l yoqalarida ko‘proq uchraydi, pestitsidaar bilan ifloslanishi va ularning QQM ko‘rsatkichidan ortishi asosan lokal nuqtalarda yuzaga keladi.
O‘zGidromet markazining belgilangan nuqtalarni doimiy tekshirib tahlil qilishi natijasida O`zbekiston tuproqdari uchun turli kimyoviy moddalar jumladan, pestitsidaar, og‘ir metallar, maishiy chiqindilar tarkibidagi zaharli birikmalarning qayd qilingan meyor ko‘rsatkychlari (QQM) ishlab chiqilgan P 1-jadval).
11-jadval Tuproqdagi og‘ir metallar, pestitsidlar va zaxarli birikmalarning qayd qilingan meyor ko‘rsatkichlari
(O‘zGidromet markazi ma’lumotlari)



Zaharli modda

QQMmg/kg



Zaharli modda

SHMmg/kg

1

Simob

2D

9

DDE

OD

2

Mishyak

2,0

10

a-GXSG

od

3

Mis
(harakatchan shakli)

3,0

11

u-GXSG

od

4

Ko‘rg‘oshin (harakatchai shakli)

32,0

12

Treflan

OD

5

Rux
(xarakatchan shakli)

23,0

13

Dalapon

0,5

6

Nitrat azota

130,0

14

Fozalon

0,5

7

Ftor (suvda eriydigan shakli)

10,0

15

Tiodan




8

dat

0,1

16

Fosfamid

0,3

Bugungi kunda Respublika miqiyosida ifloslanish bo‘yicha keng masshtabda uchrovchi moddalar uchun ham QQM ko‘rsatkichlari shplab chiqilmoqda. Ishlab chiqilayotgan har bir ko‘rsatkichlar tuproq-iqlimiy sharoitlarini, tuproqning xossa hususiyatlarini hisobga olgan holda qabul qilinmoqda. Eng muhimi yil sayin ikdimning o‘zgarayotgani, ashropogen ta’sirni ortayotgani, ayniqsa, kundalik xayog faoliyat mobaynvda sanoat korxonalari hamda maxsulotlardan foydalanish natijasida ham tuproq tarkibidagi moddalarning miqdor jihatdan o‘zgarishi kuzatilishi, turli moddalarning QQM ko‘rsatgichidan oshishiga olib keladi, bu esa QQM ko‘rsatkichlarini qabul qilishda ilmiy jihatdan jiddiy yondashishni talab etadi. Bu o‘z o‘rnida tuproqlarni ekologik toza holda asrash, ulardan oqilona foydalanish va inson salomatligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.


Tuproq qatlamlaridagi kimyoviy modda yoki elementlarni QQM ko‘rsatkichidan ortishini sanoat va halq xo‘jaligi tizimida quyidagi chizmada kuzatish mumkin (7-rasm).

7-rasm Atrof-muhit, sanoat korxonalari va xalq xo‘jaligida moddalarning turli ko‘rinishda aylanish chizmasi
(V.V. Menshikov, T.V.Saveleva, 2000 y.)

Chizmadan ko‘rish mumkinki, tabiatda turli hildagi mavjud xomashyolar sanoat korxonalarida ishlanib, ulardan mahsulotlar olinadi va halq xo‘jaligida foydalanish mobaynida ham chiqindilar chiqariladi. Provardda esa tuproq tarkibidagi moddalar yoki elementlar miqdori QQM ko‘rsatgichidan ortishiga olib kelishi natijasida tuproqning kimyoviy ifloslanishi vujudga keladi.


Yuqoridagi moddalar bilan ifloslanishini aniqlash va tegishli tavsiyalar ishlab chiqish bilan O‘zGidromet qoshidagi Atmosfera, yuza suvlar va tuproq ifloslanishini monitoringini olib borish xizmati" bo‘limi doimiy ravishda faoliyat olib boradi va oylik hamda yillik hisobotlarini ishlab chikadi.
O‘zGidrometning ma’lumotiga ko‘ra (2005) DDG (dixlordifeniltrixloretan) bilan ifloslanish (DST ning QQM ko‘rsatkichi 1 ga teng) Respublika bo‘yicha Toshkent viloyatida (Bekobot tumani) 4,98 QQM ga, Namangan viloyatida 2,12 QQM ga, Samarqand viloyatida 1,27 QQM ga, Surxondaryo viloyatida 3,36 QQM ga, Sirdaryo viloyatida 1,77 QQM ga, Farg‘ona viloyatida 2,17 QQM ga, Xorazm viloyatida 3,57 QQM ko‘rsatkichiga tengligi aniqlangan. Fosfororganik pestitsidlar (fosfamid, fozalona, tiodana) bilan ifloslanish asosan Samarqand, Surxondaryo va Farg‘ona viloyatlarida (568 gektar maydonda) aniqlandi.
Bugungi kun olimlarining oldidagi asosiy vazifalar tuproqlarning kimyoviy ifloslanish ta’siridan muhofaza kilish, ifloslangan xududlarda muammoni hal etish, uni tozalashning yangi metod va texnologiyalarini ishlab chiqish hisoblanadi. Kimyoviy zararlangan tuproqda o‘suvchi yuqori hosil beruvchi ekin navi ham, qo‘llaniladigan o‘g‘itlar va mexnatlarning samarasi unchalik yuqori bo‘lmaydi, shu bois tuproqlarning kimyoviy ifloslanish masalasiga jiddiy yondashish lozim.
Download 156,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish